Empresanan estatal mester duna ehemplo

Un di e partinan mas importante di e acuerdo riba cual e coalicion di gobierno ta basa, ta tocante bon gobernacion, integridad y transparencia. Nos no ta anticipa paso gigantesco den esaki den e prome simannan di gobernacion, mirando e cantidad di tema urgente riba mesa cu mester atencion. Pero sigur dentro di no mucho tempo lo mester cuminsa atende e aspectonan aki.

Sin embargo, tratando di remedia e situacion desfaborabel riba e tereno aki pa loke ta gobernacion, ta laga un tereno hopi importante habri, y esey ta e necesidad di yega na bon gobernacion tambe den sector priva. Y pakico esaki lo ta asina importante? Pasobra un sector priva cu ta custumbra cu practica principionan di bon gobernacion, cooperativo, ta mas apto pa traha na un manera cu mas y mas ta exigencia pa por coopera cu empresanan mayor den exterior, cu (parcialmente) ta custumbra caba cu reglanan bastante estricto di good corporate governance cu cual nan mester tene cuenta. Ademas internamente tambe un empresa cu ta mantene regla estricto pa conducta di su empleadonan, y pa con ta haci negoshi cu otro empresa, ta sali mas fortifica di e inversion aki. E ta un inversion pasobra e ta costa placa pa organisa bo mes miho.

Ehemplo di esaki ta e reglanan cu tin, con pa deal cu relacionnan comercial, pa evita conflicto di interes y corupcion den cas mes. Tur empresa bon organisa lo kier tin un control riba posibel corupcion di nan empleadonan, specialmente esunnan den posicion unda ta maneha placa, o ta tuma decision cu ta envolve placa, pa medio di deal corupto haci cu empleado di otro empresa, na detrimento di un o ambos empresa. Un ehemplo cu ta bibo den nos memoria ta e caso di corupcion cu telefon celular na Setar NV, cu na nos parecer no a wordo maneha manera mester ta. Y aki ta trata un empresa propiedad di Pais Aruba, cu den e asuntonan aki lo mester duna un ehemplo pa e resto di e sector empresarial.

Tambe tin bastante iregularidad ta sucede den companianan unda no ta respeta e responsabilidadnan legal cu cada persona segun su funcion cu e tin den e empresa. Ora bo ta accionista y director pareu di un compania chikito, e consecuencianan no ta asina dramatico. Pero ora ta papia di empresa mas grandi, sigur si nan conoce e nivel di supervision di un hunta di comisario riba e directornan, ta importante pa mantene reglanan di conducta bon defini.

Awor, naturalmente no ta e idea cu ta sinta warda te cu tur empresa na Aruba mira luz celestial, y yega na e conclusion cu nan mester haci algo riba e trayecto aki. Tin algun caminda cu por y mester cana. Uno ta cu e legislacion necesario no por bin di sector priva mes. Nan por pone presion, por ehemplo traves di nan organisacionnan gremial, pa por yega na esaki. Un di e leynan cu a keda mita caminda durante e dos periodonan di gobernacion cu a  termina recientemente, ta e ley encuanto un autoridad pa competencia (mededingingsautoriteit), cu lo tin como tarea primordial kita obstaculo pa fair competition, manera formacion di cartel den economia, traves di p.e. acuerdo di prijs entre competidonan den un sector, pa mantene prijs riba un cierto nivel, loke ta un perhuicio pa e consumidor.

Pero no ta den caso di legislacion so sector priva ta depende di kico gobernacion ta haci. Den diferente aspecto di bida economico gobierno ta pa ley e supervisor, cu mester vigila cierto procesonan pa garantisa competencia sano. Un di e aspectonan ta e supervision di operacion di compania den situacion di ilegalidad, por ehemplo pa loke ta personal stranhero sin e permisonan necesario, o cu personal local sin cumpli cu e rekisito di paga tur loke tin di paga pa un empleado. Esaki no ta encera e primanan custumbra pa seguro medico y social so, pero tambe e seguro nobo pa pension den sector priva. E seguro aki a cuminsa opera y nos tin sigur cu tur compania cu ta kere cu e ta legal, util y obligatorio, ta cumpli. Pero ken ta supervisa?

Gobierno cu a percura pa e seguro di pension aki a baha bay, sin cu un solo dia e ministro encarga cu Financia a duna cuenta di kico e ta haciendo pa crea e supervision riba sector priva, cu e mesun ley a deposita den su man. Naturalmente e omision aki, manera hopi otro cos, a keda benta pa e actual ministro duna un contesta. Den esaki lo e mester di e cooperacion di e companianan di seguro cu ta maneha e convenionan cu e empresanan cu ta acudi cerca nan pa cera un seguro pa nan empleadonan, pero nan no ta responsabel pa esunnan cu no ta yega na nan porta. Na e momentonan aki probablemente ningun hende na Aruba sa bon cuanto ta cumpli y cuanto no. Y nos no ta sinti e dolor awor ainda, pero si ta pasa hopi aña sin cu un grupo di trahado ta build up derecho, na final nan no ta haya nada tampoco. Otro asunto cu ta exigi atencion di gobierno pronto.