editorial 2_15_1.jpg

Awe Parlamento ta trata un cambio di ley di Banco di Seguro Social (SVb) pa drecha un cantidad di cos cu no a bay bon den pasado. Entre otro un aumento di e limite di salario di Afl. 54.600 te Afl. 70.200,-. Esaki significa cu tur empleado cu ta gana te na e limite nobo ta bay paga prima pa seguro di  enfermedad (Ziektekostenverzekering, ZV) hunto cu e dunado di trabao, di 2,65% riba nan salario. Tur persona cu ta gana pa luna Afl. 5850,- o menos ta sigura na SVb. Cu esaki un grupo mas grandi cu no tabata custumbra cu notificacion di enfermedad na SVb, lo mester  bay haci esaki tambe. 

Consecuencia ta cu mester paga prima, loke ta costa empleado y dunado di trabao  placa. Di otro banda, den caso di enfermedad e trahado lo bay haya un compensacion, paga parcialmente pa SVb. Di tur manera, e dunado di trabao ta keda responsabel pa paga 100% di salario pa e tempo ‘relativamente corto’ manera e Codigo Civil ta dicta, cu ta stipula na seis siman via casonan den corte. E regla di SVb cu ta paga desde e di cuatro dia di enfermedad ta keda aplicabel aki tambe. E pregunta grandi ta pakico no a duna mas informacion riba e aspecto aki, cu pa bastante trahado ta significa un cambio grandi den e manera con nan y e dunado di trabao ta anda cu notificacion di ‘AO’ na trabao.

E urgencia pa bin cu e cambio aki ta cu desde varios aña e fondo di enfermedad ta core un deficit, cu a keda compensa dor di fia for di otro fondo di reserva. Ta yega e momento awor pa coregi esaki. Na luga di aumenta prima general pa tur trahado cu ta cay bao di SVb, a scoge pa aumenta e grupo di empleado cu ta cay bao di SVb hisando e limite di salario manera menciona.

E punto cu mas a capta atencion den publicidad ta e saneamento  di debe di e diferente fondonan cu SVb conoce, cu tur tabata debe otro, y sumanan grandi cu ta core den centenares di miyones di florin. Esaki principalmente pa sanea e fondo di enfermedad  (ZV). E fondo aki tabata na 4% di prima, y na 2007 a baha esaki pa 2,65% pa por aporta mas na AZV cu na e momento ey tabata core un deficit  considerabel. Argumento tabata cu e porcentahe nobo mas abao lo tabata suficiente pa e fondo di enfermedad, for di cual ta paga dunado di trabao compensacion pa salario di empleado sigura obligatoriamente. Segun e memoria explicativo (Memorie van Toelichting) di e ley nobo aki, e deficit den e fondo di enfermedad ta data di hasta prome cu a introduci AZV na 2001. Por ta cu na 2007 e ZV tabata mustra un saldo positivo pa loke ta su entrada y gastonan coriente, sin tuma na cuenta e estado di debe entre diferente fondo den SVb.

Practica a mustra despues cu esey no por sigui asina y awor segun SVb y gobierno ta bira tempo pa tuma paso. SVb conoce dos fondo di reserva (‘schommelfonds’), un pa seguro di enfermedad y accidente (“Ziekte- en ongevallenverzekering” ZV/OV) y un pa seguro di pension di behes y viuda y huerfano (“Ouderdoms- en Weduwen- en Wezenverzekering” AOV/AWW).  E idea ta cu e placa cu ta resta despues di cumpli cu e obligacionnan financiero, ta ser warda den e fondo di reserva. E ley realmente ta prohibi e uzo di fia placa na otro fondo cu no ta cay bao di esun poni den ley. Por mira den e lista di condonacion cu varios biaha a actua contra ley fiando placa na otro fondo pa cual e no ta destina.

E lista di condonacion di debe vice versa en total ta trata di 17 caso di ‘kwijtschelding’. Ta aparece aki tambe e debe cu Pais Aruba tabatin desde 1986 cu e schommelfonds AOV/AWW di Afl. 60.5 miyon. Gobierno a desconta esaki caba den nan ultimo reportahe riba e di cuatro kwartaal di 2015 pa CAFT. E ley lo autorisa SVb tambe pa fia te nuebe miyon for di fondo di Cesantia te cu 2020. E fondo aki ta un cu semper tabata mustra sano, contrario na e otronan.

Cu e cambio di ley aki, cu atrobe den e lenguahe di gobierno no ta cualifica como ‘medida’ pero laga nos yama esey ‘paso’ anto, ta aumentando e cantidad di placa cu ta saca for di circulacion den forma di poder di compra. Lo trece e argumento na mesa cu e tin bentaha a lo largo tambe pa e dunado di trabao, cu normalmente lo paga e compensacion di e salario for di su mes medionan y awor por haya un gran parti debolbi pa SVb. Di tur manera, esaki ta bin na un momento cu por tuma nota di e preocupacion grandi di tur instancia, menos gobierno mes, pa perdida di poder di  compra. Baha gasto structuralmente ainda no a drenta vocabulario gubernamental.