Raad van Advies tin su consehonan riba e conceptonan di Rijkswet Arubaans Financieel Toezicht, RAft y tambe COHO ( Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling), pero nan no ta publico ainda. Sinembargo, Raad van Advies a yega di publica su pensamento caba riba e proposicionnan anterior cu a conoce cambio. E comentarionan aki a bin despues cu e conseho di Raad van State riba COHO, en particular a bira conoci.

Den su carta na Gobernador di Aruba, Maart ultimo, Raad van Advies ta remarca cu Gobierno di Aruba a acorda e dos proposicionnan di rijkswet na November 2020 caba. E motibo di e decision tabata e necesidad pa sosten di likidez, cu tabata e unico entrada di Pais Aruba despues cu e pandemia di COVID-19 a afecta mundo. E prestamonan na cero porciento ta mara na condicionnan cu mester yuda Aruba bira mas resiliente a lo largo pa ta prepara pa futuro crisis. Y e condicionnan ta reforma riba diferente area, defini den e asina yama landspakket pa Aruba. A usa articulo 38, inciso 1 di Statuut pa duna base na e ayudo aki, mara na palabracion entre e dos paisnan. Inciso 2 di e mesun articulo aki ta e base pa e institucion di e RAft y COHO, esta cu nan ta basa riba un rijkswet di consenso. Den otro palabra, e paisnan tur ta consenti.

Consenso of no?

Pero Raad van Advies na Maart 2021 a puntra si aki si por papia di consenso mirando e dependencia di Aruba riba e sosten di likidez. E situacion aki segun Raad van Advies a pone presion riba e relacionnan di Reino Hulandes. Por lo tanto, na Maart, Raad van Advies a bisa di ta lamenta cu net den tempo di un crisis mundial sin precedencia, no a pone central e cooperacion y union di Reino Hulandes.

Si kier yega na consenso real, ta importante cu durante henter e proceso di legislacion tin entendimento riba e tema entre e paisnan, riba e necesidad, urgencia y contenido di e proposicion. Sin esakinan no por yega na e rijkswet, tabata opinion di Raad van Advies. Es mas, e instituto a cita Secretario di Estado Raymond Knops kende su mes a considera e acercamento proponi como ‘onorthodox’ aunke cu tabata e situacion a rekeri pasonan asina pa por yega mas lihe na reformanan. Pero, di otro banda, si Gobierno di Aruba no a acepta e proposicion, lo no a ricibi e siguiente tranche di sosten di likidez. “Aunke cu esaki ta cay formalmente den e cuadro estatal, por duda si e acercamento aki ta den liña cu principionan fundamental Statuut of cu den un situacion asina aki berdad por papia di consenso,” tabata e observacion di Raad van Advies di Aruba.

Consenso forsa

Di otro banda, na momento cu a presenta e conceptonan di ley na Raad van Advies, e instancia ta sali di e punto di bista cu a yega na un consenso, aunke cu e ta uno forsa. E ta bisto den e naturalesa y structura di e tema cu ta nifica un cantidad di autoridad pa supervision cu poco posibilidad pa e Gobierno di Aruba por duna su opinion y hasta dirigi. E structura aki ta inclui hopi factor di risico, segun Raad van Advies na Maart, cu ademas ta di opinion cu pa cooperacion y sosten por a haci uso di articulo 37, inciso 1 di Statuut, cu ta permiti e creacion di un organo comun.

No tin criteria concreto

Raad van Advies a constata cu den e (prome) proposicion di COHO no a inclui criteria concreto di locual mester ta e obhetivo. No a duna splicacion ni prognosis di e desaroyo economico cu kier crea. Aunke cu Raad van Advies ta de acuerdo cu ta dificil pa pronostica un desaroyo economico asina, e ta necesario si pa pone un prognosis pa e duracion di COHO. Pa esey, lo ta bon pa Centraal Plan Bureau di Hulanda hunto cu partnernan na Aruba traha un prognosis asina y pone den e splicacion di e rijkswet.

Raad van Advies den su opinion a desvia conscientemente di e sistema cu ta duna su consehonan y a scoge pa un structura unda ta trata e preguntanan for di e perspectiva Arubiano. E balor agrega di un acercamento asina, banda di e conseho di Raad van State ta basa cu no a pone atencion den e memoria di informacion (memorie van toelichting) riba diferenciacion entre Corsou y Aruba. Esaki ta un deficiencia tecnico legal pero ta ilustra mas bien cu no tin suficiente bista riba e diferencia entre problematica, desaroyo y direccion di solucion entre e paisnan. Cualkier diferencia mester haya su expresion den e splicacion di e ley.

Desaroyo positivo

Di otro banda, Raad van Advies ta haya bon si, cu en general tin desaroyo positivo cu e cuater paisnan di Reino Hulandes, mas cu tabata e caso den pasado, a dicidi pa explora y expande e posibilidad pa un colaboracion duradero, den spirito di articulo 37 di Statuut.

Na October 2020, Gobierno a ricibi conseho di Raad van Advies riba e proposicion di COHO, unda a bisa cu mester tene cuenta cu papel di Parlamento di Aruba, e relacion den proporcion cu COHO y CAft. Na Maart 2021 ainda varios actor y stakeholder, tanto den sector priva y publico no tabata cla riba contenido di e palabracionnan cu Hulanda y kico lo ta e siguiente pasonan. Raad van Advies a urgi Gobierno na Maart pa trece claridad (red. a yama eleccion). Pa motibo di escala chikito di Aruba y capacidad limita, mester a mustra cu ta duna perspectiva real. Ademas Aruba mester ta para tras di e landspakketnan pa asina por ehecuta nan y logra e metanan. Lo contrario lo frustra e proceso.

Den su conclusion, Raad van Advies a bisa Gobierno na Maart cu aunke ta sostene e institucion di un COHO, e forma con a duna e organo su base legal ta trece hopi di pensa. E preocupacionnan ta basa riba algun obhecion di principio. Esaki nan ta entre otro cu no tin criterianan concreto riba kico kier logra.

Gobierno mester haya mas autoridad

Pa loke ta e participacion limita y direccion di parti di Gobierno den COHO, Raad van Advies ta kere cu mester adapta e proposicion di tal forma cu ta garantisa e autoridad di Gobierno di Aruba y cu mester crea un plataforma mas amplio pa carga e landspakket. Tambe mester limita e autoridad di COHO na unicamente locual ta meta di e proposicion. Esaki mester sosode den e RAft, segun Raad van Advies. E punto di salida fundamental mester ta cu Hulanda ta duna Aruba sosten financiero a cambio di palabracionnan haci caba riba reforma y medidanan cu mester fortifica sociedad y economia. Esaki lo limita e autoridad di COHO.

Finalmente Raad van Advies ta considera cu e ta importante cu te ainda ta tuma paso pa evalua e decisionnan di forma independiente. Como tal Raad van Advies a conseha Gobierno pa manda e observacion di e Conseho Consultativo di Aruba pa Conseho di Minister di Reino, Secretario di Estado Raymond Knops y tambe Parlamento di Aruba, cu mester tene cuenta cu adaptacionnan.

Conceptonan nobo di e rijkswetnan ta cla

Mester bisa cu a bin cambionan den e proposicionnan di rijkswet y Gobierno di Aruba a bay de acuerdo cu nan. Kico e cambionan ta no ta conoci. E proposicionnan di e dos rijswet mester keda presenta oficialmente na Parlamento. En todo caso, Raad van Advies a haya peticion pa duna su opinion riba ambos rijkswet. E proposicion Rijkswet College Arubaans Financieel Toezicht, RAft a drenta pa conseho dia 25 di Augustus, y e rijkswet COHO a drenta dia 12 di Augustus. Raad van Advies a entrega su conseho y observacion dia 30 di Augustus ultimo.

Sinembargo, e consehonan aki no ta publico mirando cu na Aruba, Raad van Advies por publica su consehonan unicamente ora cu Parlamento bay trata e ley den Reunion Publico.