Diaranson mainta Minister di Asuntonan Economico, Comunicacion y Desaroyo Sostenibel, Geoffrey Wever, a tene un conferencia di prensa na unda el a informa comunidad tocante un plan desaroya pa combati economia informal na Aruba. Durante e conferencia a splica kico exactamente economia informal ta, kico ta e consecuencianan y pakico nan ta haci esaki.

Na momento cu el a asumi su cargo, Minister Wever ta indica, el a ricibi un rapport realisa pa Profesor Doctor Friedrich Schneider hunto cu specialista local drs. Jason Lejuez di Departamento di Asuntonan Economico over di e impacto y e grandesa di economia informal na Aruba.

E conclusionnan di e rapport aki, el a señala tabata cu economia informal ta consisti di alrededor di 20% di e economia di Aruba.

“Hopi hende den nos comunidad tin di haber cu esaki y ta bon cu nos como gobierno a bisa cu nos kier reduci economia informal, nos kier percura pa nan registra nan mes, nan cuminsa contribui na caha di gobierno, paga nan belasting, pero tambe pa esnan cu ta traha den economia informal haya nan proteccion laboral y pa nos consumidornan haya e proteccion cu un consumidor mester,” Minister Wever a remarca.

E rapport presenta tabata demostra cifranan halto pa loke ta economia informal y esaki a trece preocupacion pa gobierno. Pa e motibo ey, Minister Wever a pidi Departamento di Asuntonan Economico pa crea un plan pa combati economia informal y pa reduci esaki.

“E ta un plan integral na unda tin diferente Ministerio y stakeholders envolvi. E idea ta pa cuminsa cu e parti di conscientisacion, aborda e parti di regulacion pa asina reduci economia informal,” el a agrega.

Jason Lejuez, experto di Departamento di Asuntonan Economico, a duna un splicacion amplio riba kico economia informal ta encera, consecuencianan di esaki, y a presenta tambe kico e plan pa combati economia informal ta encera y con esaki por crea consecuencianan positivo pa pais Aruba.

Lejuez ta splica cu economia informal por wordo defini di diferente manera, pero un manera simpel ta cu e ta e suma di tur e transaccionnan cu lo mester a wordo declara, pero cu no a ser declara. Esaki por inclui pago na trahadonan cu ta parcialmente of completamente informal, benta y compra di producto- y servicionan cu no ta wordo declara, huur di apartamento, entre otro.

Un conclusion cu a yega na dje ora cu a haci e estudio cu profesor. Schneider, tabata cu e tamaño di economia informal na Aruba, basa riba e estudio, ta compara cu mas o menos 20% di e producto interno bruto (PIB) di Aruba y si compara esaki cu paisnan mas desaroya, por ehemplo na Hulanda cu ta alrededor di 11%, e cifra ta hopi mas.

“Esey ta e idea pa nos, cu e iniciativa aki, purba di baha e cifra aki lo mas cu ta posibel pa asina purba yega na e nivel di e paisnan cu tin desaroyo mas avansa,” Lejuez a indica.

El a sigui splica cu e motibo pakico hopi biaha hende ta scoge pa bay e caminda di economia informal ta inclui entre otro, cu nan kier prijs mas abao pa bienes y servicio, pa no paga belasting, pa no cumpli cu e leynan laboral vigente, pa no contribui na e primanan di AZV y SVB, pa scapa placa y tempo pa loke ta formalisacion y por ultimo hopi biaha e consumidor no ta na altura cu e servicio of producto cu e ta cumpra ta parti di economia informal.

Consecuencianan negativo di economia informal cu ta afecta economia di Aruba den su totalidad ta cu tin un rindimento suboptimal pasobra e actornan den economia informal no ta mesun productivo manera otro negoshinan cu si ta formal, den sentido cu nan no por haya financiamento, nan no por inverti den nan negoshi manera debe ser y nan no por paga nan trahadonan manera debe ser.

Comerciantenan ta experiencia un desigualdad di condicionnan pasobra companianan cu si ta formal y cu ta cumpli cu tur e rekisitonan no por competi cu e prijs cu un comerciante informal ta duna pa un servicio of producto.

Otro consecuencia ta cu e carga fiscal ta cay solamente riba e comerciantenan cu ta cumpli bon cu belasting. Door cu gobierno no ta ricibi e ingreso di e negoshinan informal ta pone tambe cu e no por brinda bienes y servicio publico riba nivel cu mester.

Lejuez a indica cu loke nan a haci den e rapport aki, ta inventarisa tur e esfuerso cu ta andando, cu directamente of indirectamente ta yuda combati economia informal y a bin cu un inventario di recomendacionnan cu a wordo haci di e diferente instancianan.

Fuera di esaki a propone accionnan concreto cu ta den plaso corto, mediano y largo cu lo por wordo ehecuta pa asina logra reduci economia informal na Aruba.

E conclusion principal di e rapport, Lejuez a señala, ta cu e enfoke mester ta pa formalisa economia informal. Tur e negoshante- y trahadonan cu ta traha den economia informal di un banda ta contribui na economia di Aruba, pero di otro banda nan contribucion no ta e contribucion optimal y ta stroba e negoshante- y trahadonan den formalidad door di e competencia cu no ta husto.

E conclusion di e rapport tambe ta cu economia informal ta un problema social cu ta compleho cu tin diferente aspecto, diferente motibo, diferente consecuencia y diferente instancia tin di haber cu esaki. E problematica aki no tin solucionnan simpel. Loke ta rekeri ta un mescla di maneho cu ta husto y cu ta logra e metanan cu tin.

Pa esaki, Lejuez a enfatisa, mester un enfoke strategico holistico y coordina entre diferente instancia concerni den gobierno y actornan den mercado. Pa e motibo aki tambe a institui caba e comision pa combati economia informal.

El a subraya cu esaki ta un proceso cu ta bay ta continuo y largo pasobra economia informal lo keda existi, pero e idea ta pa reduci esaki lo mas cu ta posibel y den futuro ora cu e manifesta den un otro forma, pa e comision ta cla pa combati y reduci esaki atrobe lo mas cu por.

E comision pa combati economia informal lo presenta un plan pa implementacion y esaki lo encera un strategia comun cu meta- y obhetivonan strategico, trabounan cu mester realisa y e tempo necesario pa realisa esaki.

Esaki ta un paso importante pa entre otro crea un clima empresarial cu ta predecibel y stabiel cu lo atrae inversionnan local y stranhero, pa crea tambe condicionnan igual, mas husto y cu finalmente ta beneficia e consumidor, pa crea un finanzas publico sano pasobra tin mas pagado, tin mas productividad, tin mas ingreso y tin menos necesidad pa debe, y e ta crea tambe un mercado laboral husto pa asina tin miho condicion laboral, menos explotacion y miho salario.

E accionnan a corto plaso pa reduci economia informal, Lejuez a señala, ta encera campañanan di informacion pa conscientisa e beneficionan di ta formal y tambe riba e costonan di ta informal. Lo realisa tambe un investigacion pa tin un miho bista di e caracteristicanan di economia informal na Aruba y con e ta presenta su mes.

E comision ta bay realisa accionnan di prevencion cu ta inclui incentivo pa comerciante y trahado formalisa pa haci’e mas facil y beneficioso, ta bay tin incentivo pa e consumidor tambe cu ta compensa esnan cu ta scoge pa consumi cerca negoshinan formal.

Loke e comision kier tambe ta enfatisa educacion y conscientisacion, for di brinda conseho te cu campañanan di informacion, tocante beneficio y costo. E obhetivo ta pa crea consciencia pa cambia e comportamento y asina contribui na pais Aruba.

Lejuez a sigui splica cu e comision kier modernisa institutonan formal cu ta implica aumenta confiansa den gobierno y alinea norma-, balor- y creencianan di comerciante, trahado y ciudadano cu e ley- y reglamentonan cu ta vigente door di modernisa gobernansa. “Nos kier aborda tambe e condicionnan economico, social y cultural cu ta conduci na informalidad,” el a agrega.

Fuera di esaki, e comision tin accionnan pa haci economia informal menos atractivo cu ta inclui aumento di sancionnan pa haci informalidad mas costoso y aumenta e riesgo, y mehora deteccion door di coordina esfuersonan entre e instancianan di inspeccion pa asina tin mas eficiencia di e recursonan y aumenta e oportunidad pa personanan den economia informal wordo gara.

Por ultimo, el a menciona cu consecuencianan positivo di formalisa economia informal ta inclui un economia cu un rindimento optimal, comerciantenan ta experiencia condicionnan husto, e carga fiscal ta reparti den mas conciudadano cual ta mas husto, tin mas ingreso pa gobierno provee bienes y servicio publico, negoshinan cu productividad eleva, mas proteccion pa trahadonan y mas proteccion pa consumidornan.