editorial

Señal cu mester cuminsa pasa basora den nos aparato publico?

Pa prome biaha den hopi aña tin un tormenta di tamaño mayor den nos cuerpo di Aduana. Talbes desde 1986 nunca tabatin un caso grandi asina, cu shete miembro suspendi pendiente investigacion di nan participacion den corupcion hunto cu otronan den sector empresarial. Naturalmente tur hende ta inocente te ora keda proba cu nan a comete delito. E punto di discusion aki ta con en general ta para cu integridad, o falta di esaki den nos cuerpo di empleado publico. Na varios ocasion nos ta tende di caso grandi di corupcion cu daño financiero grandi pa caha di gobierno. Nos tabatin e caso grandi di fraude na laboratorio nacional, den Enseñanza den transaccion di placa na becado cu despues a resulta di no ta becado, nos a haya henter e debate tocante entrada di droga, placa y celular na KIA, cu a costa dos top ambtenaar nan puesto, pasobra nan kier a actua contra esaki.

Den e caso specifico di Aduana nos por señala cierto tendencia cu a tuma luga den ultimo añanan cu ta parce positivo, pero cu talbes no a resulta asina. Dos cambio grandi cu a tuma luga den e cuerpo; uno tabata e separacion entre Servicio di Impuesto y e cuerpo di Aduana cu a haya un dirigencia completamente separa. Esaki a haci cu e nivel superior unda kehonan riba Aduana tabata drenta no tabata t’ey mas. Pa hopi aña den Aduana tabata mira e control di Servicio di Impuesto como un intromision den nan asuntonan, talbes hustifica, o talbes no. En todo caso ta interesante pa sa si e nivel di control ey a haya su debido sucesor dentro di e cuerpo mes. Por ta cu den e caso aki e control interno a funciona bon, talbes no. Di loke nos a comprende di comentario den prensa te awor ta parce cu ta externamente a cuminsa ripara cu algo no tabata andando bon den e cuerpo aki. Cu tempo nos lo por haya sa con esaki a bay en realidad.

E otro topico importante tabata e introduccion di e sistema digital ASYCUDA di cual por cierto a tende hopi comentario positivo di parti di sector comercial como cu e ta facilita e comunicacion entre empresario y e instancia oficial aki, haciendo tur hende nan bida mas facil. Di otro banda a tende tambe di conocedonan di e sistema digital cu e tin como desbentaha cu e no brinda bon facilidad pa ‘track’ cada transaccion den e sistema y cual usuario lo ta responsabel pa e transaccion specifico ey. Di tur manera, ta parce importante pa averigua si e departamento den su setup nobo por conta cu un sistema adecua di control interno.

Na nivel mas general, mester ta consciente cu den henter e aparato gubernamental tin hopi actividad ta tumando luga den banda cu ta crea un tipo di “grijs gebied” entre loke por y no por den e aparato publico mes, cu ta haci dificil pa evalua si ta trata di corupcion si of no. Kico pensa di e empleado publico cu ta yuda cliente pa nan yega unda nan mester yega cu e peticion cu nan ta dirigi na gobernacion pa por ehemplo permiso? Te unda ta yuda e ciudadano na un manera corecto, y ta duna balor agrega na e funcionamento di e departamento? Y unda e ta bira un acto di corupcion? Nos tin por ehemplo e empleado publico cu ta traha na DOW y ta pinta mapa pa persona priva den nan tempo liber. Permisibel? Nan mag cobra pa esey? Y ora e mapanan cu nan pinta yega oficina, nan ta keda trata cu prioridad? Tin dunamento di privilegio den esaki? Ta trata aki talbes di competencia des leal contra persona cu ta opera un negoshi cu ta duna e mesun servicio den sector priva? Ta posibel cu e empleadonan publico aki ta haci uzo di infrastructura di gobierno pa gana placa banda di nan salario? Hopi pregunta cu ta rekeri un contesta, sin cu necesariamente ta acusa ningun hende di ta comete acto coruptivo. Ta bay pa e pregunta si na nivel di dirigencia den e departamentonan tin un debido control riba e cosnan aki.

Ta bira tempo pa cuminsa pone cosnan na nan luga den e aparato publico. Y esey na prome luga ta concerni e revision riguroso di tur trayecto di peticion y e trayectonan cu ta concerni maneho financiero. E actual mandatario di Financia tin e oportunidad unico pa proba su profesionalismo y e echo cu e no ta un politico di pura sepa cu ta depende di popularidad den eleccion pa pone gobernacion ‘on track’ cu un sistema adecua di control financiero den henter e aparato. Cu e lo cuminsa den esunnan cu ta cay directamente bao di su responsabilidad ta logico, pero ohala cu e no dal para eynan. Esaki ta un di e asuntonan cu no tin nada di haci cu politica partidario pero ta asunto di interes nacional, y si e ministro aki logra haci “schoon schip” e mester por conta cu aprecio di tur.