Corupcion den gobernacion ta actualmente un tema di discusion den henter nos comunidad. Y no pornada. Pa prome biaha den nos historia como pais un mandatario ta sospechoso den un caso grandi di corupcion y labamento di placa. No semper ta ilumina tur e aspectonan di e caso. Corupcion no ta posibel sin dos ‘partner in crime’. Den mayoria di caso ta pone mas atencion riba papel di e funcionario publico cu ta tuma regalo o placa pa haci, o keda sin haci algo. Un funcionario publico su so, no por practica corupcion.

E papel di e socio sin embargo no ta bin dilanti asina frecuente. Ken ta inicia e proceso, por ehemplo? Den hopi caso ta e funcionario cu ta pone presion, pa finalmente e cliente bisa: “OK, cuanto e cos aki ta bay costa mi?” Pero tin caso tambe unda tin oferta di recompensa sin cu un funcionario a nenga algo, o a declara cu posiblemente ta rechasa e peticion di e cliente. Den e casonan cu ta yega na man di husticia tambe, mas tanto ta trata di enhuicia e empleado publico pa incumplimento y deshonra di servicio publico. Di esunnan cu a paga, no ta tende nada y nos tin e impresion cu practicamente nunca ta hiba un caso dilanti hues contra nan. Esey ta significa cu nan ta liber di tur pica? No, pasobra esun cu ta paga, ta en principio mes culpabel cu esun cu ta exigi fabor pa haci algo.

Pero, en general, con mester combati e fenomeno aki? Ta facil pa nos ta di acuerdo cu e cosnan aki no mester sucede, pero con pa frena esaki? En principio, bon coordinacion entre entidadnan publico cu mester controla, ta haci un diferencia grandi. Un ehemplo: un compania tin bon entrada, sea na e departamento, sea na despacho di ministro encarga cu, digamos permiso di residencia. Traves di esaki e ta logra haya e personal cu e mester mas facil. Hopi mas facil cu e caminda di cruz cu otronan mester cana. Na un dado momento e compania ta ripara cu por uza e caminda aki pa traha placa: tramita permiso pa otronan riba su propio nomber, haya e permiso y nunca berdaderamente emplea e persona pa ken a haya permiso. E persona cu tin un permiso, pero exclusivamente pa traha cerca e dunado di trabao cu a saca e permiso, ta bay busca su empleo cualkier otro caminda.

E dunado di trabao nobo no mester acepta esaki, pasobra e permiso cu e persona tin den su man, no ta valido pa traha den su empresa y realmente mester saca un permiso nobo. Mas tanto esey no ta tuma luga, pasobra e tin un bentaha extra: e responsabilidadnan pa seguro social, seguro medico y impuesto ta core pa cuenta di e empresa cu a saca e permiso. Pero como cu den e maraviyoso pais di nos aki practicamente no tin control y mas cu tur cos ta falta coordinacion di control entre diferente entidad, tur hende ta ‘get away with crime’.

Esey no ta necesario si tin un bon coordinacion den intercambio di dato entre entidad. Un ehemplo: si un compania ta haci hende fabor pa saca permiso bao su nomber, pero no tin intencion di emplea e persona, anto informacion adecua y continuo na SVB, AZV y loonbelasting, ta haci cu e entidadnan aki ta bay cobra e empresa aki tur cos cu e debe desde e fecha cu supuestamente e persona a drenta su servicio. Anto masha lihe mes e sorto di weganan aki ta caba pasobra cu e pago di prima y loonbelasting ey, den un rato e placa gana cu tramita e permiso ta disparce den compromiso financiero cu gobernacion.

Sin embargo, kico nos por mira? Cu coordinacion practicamente no ta existi! Como excepcion, algun tempo pasa SVB a anuncia cu despues di diescinco (15) aña, nan a logra haya informacion digital di Dimas tocante e personanan cu a haya permiso. Naturalmente e resultado di nan investigacion a duna cu tabatin miles di stranhero cu nunca a registra na SVB y por lo tanto no a paga nada. Y ken ta beneficia di tur esaki? E empresario di mala fe, cu ta competi exitosamente contra esunnan den su ramo, cu si ta carga responsabilidad pa nan empleadonan manera ley ta prescribi y por lo tanto tin mas gasto cu cada cupo di trabao cu nan ta ofrece.

Y ken tin finalmente e tarea sagrado pa percura pa un ‘level playing field’ den economia? E mesun gobernacion cu ta permitiendo e competencia desigual y desleal. Den e sentido ey ta di crucial importancia cu gobernacion ta cuminsa cu sanea e papel dañino cu gobernacion mes ta hunga den

1.) permiti y hasta fomenta corupcion;
2.) no percura pa, y hasta impedi e coordinacion di informacion cu posteriormente por yuda detecta y coregi corupcion.

Manera nan ta bisa na Hulandes: “in troebel water is het goed vissen.” Loke nos ta mira, cu gobernacion ta keda percura pa awa sushi, unda por pisca cu exito. Esey ta tarea di gobernacion? Y ki dia ta castiga tur piscado?