“Den cabes di hopi hende, un hende muhe ta un señora casa, cu yiu, pero bo tin hende muhe casa cu hende muhe, y varios otro tipo di diversidad parti di nos humanidad. Cada un di nos ta hiba nos lucha riba nos manera, tin hende cu ta bay ta inspira pa wanta un matrimonio, pero tin otro cu ta mama soltero, asina bo tin diferente ehempel di e diversidad di hende muhe.” — Desiree de Sousa Croes.

Den celebracion di Dia Internacional di Hende Muhe, Bon Dia a bay den comunidad pa asina honra hende muhe sobresaliente na Aruba. Parti di e celebracion di e dia riba calendario di Nacionnan Uni aki, ta celebracion di e pluralidad y diversidad di hende muhe cu ta existi rond mundo. P’esey nos matutino a sinta cu Desiree de Sousa Croes, kende ta un hende muhe cu no ta desconoci den comunidad, mirando con el a hiba un lucha prominente pa derechonan igualitario pa parehanan di mesun sexo (homosexual) por registra un union civil (geregistreerd partnerschap) cu e amienda cu el a introduci den 2016.

‘Mi ta kere politiconan ta wak esaki robes.’
Bayendo den detaye di e lucha cu Croes a hiba, e ex parlamentario den fraccion di AVP ta haya cu hopi politico ta wak e problema aki ‘robes’. Croes a splica cu: “Den nan mente, nan ta kere cu nos ta biba den un pais hopi tradicional y hopi machista. E no t’asina. E ta hopi menos cu nos ta kere. Dios gracia na hende hoben, hende hoben cu a bin di afo, e hobennan Rubiano cu a mira masha hopi cos. Hobennan no ta mira esaki manera un problema. Nan no ta mira cu ta un persona lesbiana, gay, bisexual of transgenero (LGBT) ta haci bo diferente. Nan ta hopi mas consciente di esaki cu personanan di mi edad. Pa e topico aki bo ta wak un gap di generacion basta grandi. Pero ami mes ora cu mi a cana den pueblo, cual mi a haci hopi, specialmente den tempo di amienda, maske mi tabata tende di mi coleganan cu pueblo ta bay straf mi af pasobra esaki no ta algo cu ta haci, mi mester bisa cu ni na casnan cristian, ni na cualkier otro cas, nan a core mi.”

Loke den e tempo cu tabata votando riba e amienda pa (entre otro) introduci union civil pa tanto parehanan homosexual como heterosexual, cu a haci cu el a bira un controversia y cu Croes ta identifica como 2 problema general na Aruba, ta cu no tin conocemento di ley, tampoco di e amienda mes. E di dos, Croes ta identifica cu na un comunidad chikito manera Aruba, hende tin miedo pa saca cara. “Hasta den casnan den cual nan a ricibi mi, mi a nota cu despues cu mi a splica loke e amienda tabata encera, hende a keda sorprendi cu no tabata e manera con nan a tende e lo ta. Nan tabata reacciona di un manera cu ta mustra cu nan no tabatin ningun problema cu e amienda mes, djis cu na prome instante nan no a compronde kico e tabata encera y tabatin hopi informacion eyfo cu no tabata splica bon kico e ta. Y ora ta trata di e di dos problema, tin hende cu ta wanta nan mes restringi, di un manera, ora nan ta pensa kico otro persona lo pensa di nan pensamentonan, kiermen nan no ta bin afo facilmente cu nan pensamentonan. Claro, bo tin tambe e hendenan fanatico cu ta contra. Mi no por midi cuanto tin, pasobra un di e hendenan cu a protesta contra mi cu mi a combersa despues cune a bisa mi cu su nieta mes ta gay, y e ta apoy’e. Pero e persona tabata bisa, ya, e ta contra Dios. Mi ta kere ta interpretacion di kico ta contra Dios. Pasobra mi no ta kere Dios ta contra niun ser humano. Mucho menos un grupo di minoria, si e mes tabata un persona di minoria di tempo cu Hesus a cana riba mundo. Mi no ta bay den e discusion eynan pasobra no tin sentido pa discuti cu hende cu ta fanatico cristian. Den añanan 70 caba, Vaticano mes a acepta divorcio. Esey mirando cu den bijbel e ta como 7 biaha prohibi, si mi no ta hera, pa tin divorcio, mientras cu gay ta un biaha prohibi. Si bo ta lesado di biblia, bo sa cu hende muhe no tin niun rol den biblia. Mi no mag di ni duna un hende homber un educacion, kiermen pa biblia mi no por ta docente. Si nos mester a sigui biblia nos no lo tin tampoco un Prome Minister femenino, manera varios pais rond mundo.”

‘Mi tin pleno confiansa cu e amienda lo pasa.’
Manera Bon Dia a yega di raporta caba, e amienda 7 cu ta forma parti di e cambionan den codigo civil ainda no a pasa den parlamento. Prome cu aña nobo, den september, minister di Husticia, Andin Bikker (POR) a indica cu tur e cambionan aki ta na departamento huridico DWJZ y cu e lo a spera pa e pasa ‘pronto’ pa bolbe bek conseho di minister y djey bay Raad van Advies pa por fin yega bek na parlamento. Croes a indica cu e tin ‘pleno confiansa’ cu e amienda lo pasa. Bayendo bek den tempo, a crea un impresion cu partido AVP a laga Croes na caya. Esaki segun Croes no ta completamente berdad, pasobra si tabatin varios colega cu tabata apoy’e, ademas di e echo cu varios combersacion a tuma luga riba e topico di e amienda. “Loke pa mi na e momento ey tabata berdaderamente un bofta den mi cara tabata ora cu e partido a dicidi di fiha e posicion oficial segun miembronan, pues no e personanan riba lista. Asina a sali afo y bisa cu matrimonio ta entre homber y muhe. E tabata un bofta pasobra cu nan sa cu mi no ta casa cu un hende homber, pues bo no ta reconoce mi matrimonio como completo. Mi mester bisa si cu esey tabata hopi fastioso. Aunke e ta un partido unda nos por tin diferencia di opinion. Pero na dado momento e ta yega un punto cu bo no ta tuma mas. Den esey nos ta aworaki, y mi no ta spera nada otro cu e partido lo vota completamente pa e amienda, pasobra nan sa cu e tabata mi amienda y mi ta colega di nan. Desde mi 17 aña mi ta den AVP, mas hopi cu mayoria cu actualmente ta den parlamento, anto mi famia y mi hendenan semper a sostene e partido den bon y den malo. Kiermen mi ta haya mi por pidi un tiki lealtad bek den e partido pasobra ami semper a duna lealtad.”

‘Gobierno cu tabata contra matrimonio igualitario a trata comunidad LGBT miho cu gobierno actual.’
Mirando con leu e derechonan pa personanan di mesun sexo ta awo, Croes ta haya cu no ta cuadra cu partidonan POR Y RED, cual durante campaña tabata pro matrimonio pa personanan di mesun sexo – kiermen mas leu ainda di loke amienda lo bay yega ora esaki keda introduci – no ta cumpliendo cu loke nan a campaña cune. “Anto AVP cu a duna un contesta cu ami mes no a spera, cu matrimonio ta entre hende homber y hende muhe, a trata comunidad LGBT miho cu gobierno di aworaki ta haciendo. E ta un situacion hopi straño. Aworaki nos ta wak cu nan a kita hopi derechonan di nos. Un pareha stranhero por ehempel, cu casa cu su pareha di mesun sexo, no ta haya mesun derecho cu un pareha heterosexual stranhero. Normalmente un persona stranhero por pidi pa su pareha haya un permiso di reunificacion familiar of formacion di famia, pero ora ta gay no. Kiermen cu dos stranhero gay casa, no ta haya reunificacion familiar. Nan no ta wak un famia asina como un famia. Pero ta mescos pa Rubiano cu casa cu stranhero tambe. Un pareha di un stranhero cu un Rubiano no ta haya permiso di reunificacion familiar ni di formacion familiar, nan ta haya un permiso di ‘bijzondere band’, y esey ta pasobra gobierno ta haya su mes obliga pa hacie.”

Banda di esaki, actualmente parehanan di mesun sexo cu ta casa den Reino y ta registra nan matrimonio na Aruba no tin mesun derecho cu parehanan heterosexual. Croes ta splica cu e matrimonio no tin efecto material, kiermen cierto aspectonan di herencia y di seguro social no ta accesibel pa parehanan gay na Aruba ora nan casa den Reino y registra esaki na Censo. Esaki Croes ta haya cu no por, ora den prome articulo di Aruba su constitucion ta para cu no por tin discriminacion den casonan igual.

Reflehando riba con e activismo pa derechonan di personanan homosexual y tambe henter e spectrum di LGBT ta actualmente na Aruba, Croes a indica cu mayoria grupo actualmente no a dicidi di bay publico manera cu Croes a dicidi di haci esaki, por medio di haci esaki un discusion nacional, si no cu a enfoca pa bay corte. Segun Croes, actualmente tin varios grupo cu ta canando caminda via corte pa bringa contra un decision pa no laga un pareha homosexual casa. Ademas, Croes a bisa cu e mes lo ta entamando un caso. Sinembargo, “mi lo skip e sistema di Aruba, y mi lo demanda estado Hulandes”.

‘Hulanda ta interveni pa finanzas pero no ta interveni conforme statuut ora Aruba trapa derecho humano.’
“Den statuut di Reino tin un cierto funcion, cu yama e ‘waarborgfunctie’, cu ta encera cu na momento cu un pais den Reino trapa riba derecho humano, Hulanda mester interveni pa percura cu ta respeta derechonan humano. Aworaki derechonan humano ta wordo trapa y Hulanda no ta haciendo nada. En bes di mete pa e presupuesto di Aruba, cual nan a haci hopi profesionalmente, nan mester mete cu e echo cu tin Rubianonan Hulandes cu ta wordo discrimina den Reino Hulandes. Pasobra nos ta papia di e mesun Reino. Mi a anuncia esaki na representacion di Hulanda na Aruba (VNO) y nan sa cu mi ta biniendo cu esaki. E ta bay mustra hopi mahos pa Hulanda, cu un ciudadano di su mesun pais ta entama un caso contra dje, e pais cu ta esun cu tabata e prome pa bin cu derecho pa personanan LGBT. Pio ainda, Rey a bisa den su discurso di september, cu Hulanda mester haci mas pa derecho LGBT rond mundo, anto den bo mesun cura bo ta lagando di desea, kiermen esey no por.”

‘Bringa contra inhusticia ta den mi sanger.’
Tin biaha ta facil pa lubida con hopi sacrificio un persona publico mester haci pa un causa. Un testimonio di esaki, ainda ta visibel den skina na crusada di luz di trafico bayendo Wilhelminastraat, un graffiti bisando Croes pa ‘bay busca un burico’. Puntrando Croes di unda e ‘lomba hancho’ aki a bin, y con bin e ta un persona apasiona pa bringa pa derecho.

“Bo sa, mi tin esey den mi sanger. Mi tine den nos historia. Mi wela tabata un señora blanco Cubana di placa. Mi welo tabata un hende colo scur cu tabata un trahado di e tata di mi welo. Pero nan a namora di otro. Anto e tempo ey hende blanco cu hende preto no por a ta hunto. P’esey nan a huy. (Croes ta hari). Pues eynan caba nan a ‘set the tone’ pa e generacionnan cu ta bin. Nan a en berdad bay cu otro siendo cu e ta prohibi. Den ley prohibi! Nan no tabatin mag di ta hunto. Nan mester a huy. Nan tabata busca nan pa mata. Principalmente mi welo, obviamente. Pober y preto, cu ta bay cu e señora blanco, cu tin placa (Croes ta hari), e no ta bay! Den e tempo ey. Pues di eynan caba e nan tabata un ehempel. Bo sa, ora mi mama tabata conta e storianan ey, cu bo tin cu bringa pa bo, bo mester trece pa loke bo ta kere den dje. No ta mundo ta dicta bo curason. Pues e tipo di cosnan eynan. Y di mes semper mi tabatin e sentido fuerte di husticia, pasobra nos a lanta den un casa asina tambe. Cu pensamentonan cu bo por casi yama socialista. Pues co bo no mester tin discriminacion, cu tur hende mester tin derechonan igual, of por lo menos oportunidadnan igual den bida. Pues esey tabata hopi importante pa mi. Ora mi sinti cu algo no ta corecto, mi no por keda man crusa y djis lag’e pasa. Aworaki toevalig ami ta den comunidad. Pero ma bringa pa otro puntonan tambe, por ehempel, contra abuso di mucha, derecho di tata cu a reconoce nan yiu pero no tin gezag, eseynan ta mi speerpuntennan cu mi ta haya cu tin discriminacion. Unabes cu mi ta wak algo robes, y mi por haci algo, mi no lo por keda sin haci algo. Tanten cu mi tin e forsa y casi, e forum, cu mi por haci algo, y e granito di arena eynan cu mi por aporta, mi ta consider’e solamente manera un honor cu mi ta haya e oportunidadnan eynan y mi ta spera cu mi por haci un diferencia den nan bida aworaki di persona. Pero corda awo mi tin nietonan, mi tin yen sobrino chikito, anto mi no lo kier pa anan lanta den un mundo den cual nos grupo como 50 plus a lanta den dje, cu hopi discriminacion. Ami mes conoce hopi hende ainda den closet cu nan 60, pasobra nunca nan a durf di sali. Pa nan mester bay scondi anochi bay topa un persona. Bo sa? Esey no ta un bida cu nos lo mester kier pa nos hendenan. Pues ami kier pa cada generacion tin un miho bida cu esun prome, y no solamente den sentido material. Pero mas tanto den e sentido cu bo por ta bo mes y bo por biba bo bida y sin cu bo mester tin miedo. Mirando e echo cu nos ta den Reino, cu ta duna nos e back-up, e no por ta asina cu nos mester worry cu nos comunidad ta tradicional of cera of machista y esey ta bay corta mi halanan! Ami a nace riba e pais akinan, no ta bay bin niun hende ‘kinan cu ta bay bisa mi con pa biba mi bida.”