ORANJESTAD – Universidad Wageningen recientemente a publica un rapport alarmante tocante naturalesa bao di menasa serio na Bonaire, Saba y Statia. Dutch Caribbean Nature Alliance (DCNA) hunto cu e organisacionnan di parke, ta apela urgentemente na e gobiernonan insular y gobierno di Reino pa tuma medida pa salvaguardia naturalesa riba tera y bao awa. Perdida di naturalesa tin su consecuencianan impactante pa poblacion local pa motibo cu naturalesa ta un di su fuentenan di entrada mas importante y ademas ta duna proteccion contra circunstancia atmosferico extremo.

Naturalesa seriamente bao menasa
Wageningen Marine Research y Wageningen Environmental Research a publica recientemente bao di encargo di ministerio di Agricultura, Naturalesa y Calidad di Cuminda, un rapport alarmante tocante estado di naturalesa na e islanan BES. Como indicador di e “estado di naturalesa” a uza e “Grado di Mantencion”(“Staat van Instandhouding”;SvI) cu ta indica e condicion di un sorto o di un habitat.

E 33 expertonan cu a traha riba e rapport aki a conclui cu : “mester categorisa e actual SvI di biodiversidad na Hulanda Caribense como modera te seriamente desfaborabel. Esaki ta conta tanto pa e habitatnan como pa e sortonan y grupo di sorto cu ta depende di nan. Esaki ta un contraste fuerte cu e imagen pa Union Europeo y Hulanda Europeo, unda cu gobiernonan pa decenas di aña ta inverti structuralmente den maneho di naturalesa y supervicion.

“Tin diferente menasa a base di esaki, pero e menasanan di mas grandi ta bini di bestia cu ta cana rond, sortonan exotico invasivo (sortonan cu den naturalesa no ta aparece riba e islanan), cambio di clima y sobrepesca. Banda di esakinan no mester lubida desaroyo di zona na costa, erocion y eutrofisacion pa motibo di awa di riool. Pasobra no ta tuma suficiente medida contra e menasanan, e cientificonan ta cualifica perspectiva di futuro, modera te hopi desfaborabel,” segun e rapport di investigacion di Wageningen.

Importancia di naturalesa
Deterioro di estado di naturalesa tin, banda di e consecuencianan pa e cantidad di sorto di mata y animal, pero tambe consecuencia grandi pa e poblacion local. Habitatnan manera rif di coral, mondi di palo di mangel, sabana di yerba di lama, selvanan tropical di neblina y di awacero y cuebanan ta forma un atraccion pa turista. Menos naturalesa ta significa menos turista, loke ta resulta den menos empleo y entrada. Ademas reduccion di rif di coral, palo di mangel y mondi lo resulta den menos proteccion di costa den caso di circunstancianan atmosferico extremo. Wak por ehemplo e horcannan Irma y Maria cu na 2017 a causa hopi daño na Isla Riba.

Medidanan necesario
Pa e menasanan mas grandi ta conseha e.o. combati comemento excesivo di e vegetacion natural door di bestia cu ta cana rond drasticamente y pa mehoracion di e sistema di procesa di sushi di riool. Hunto cu esaki tin e necesidad di mecanismonan mehora pa monitoreo pa comprende naturalesa miho y pa evalua maneho.

Tambe ta di importancia pa mehora e flexibilidad di e ecosistemanan, di manera cu nan tin miho resistencia contra e efectonan di cambio di clima, manera awa di lama mas cayente y mas acido (coral cu ta bira blanco) y contra circunstancianan atmosferico mas extremo (periodonan di secura mas largo y horcan mas fuerte). Consehonan importante di maneho pa preparacion riba cambio di clima ta proteccion di costa, pa medio di planificacion zonal y menos erosion pa reforestacion cu mata.

Tempo di necesidad grandi pa inversion den naturalesa y medio ambiente
DCNA ta comparti e conclusionnan di e investigacion di Wageningen University & Research y ta indica cu tur gobierno envolvi awor mester sinta masha lihe na mesa cu profesionalnan den practica, pa pone un paro na e proceso aki. DCNA su miembronan, e organisacionnan di maneho di naturalesa manera STINAPA na Bonaire, STENAPA na Statia y Saba Conservation Foundation na Saba, cu fondonan extra por tuma medida inmediato di maneho y caminda cu esaki ta necesario nan mes por haci investigacion adicional. Pa e otro miembronan di DCNA, Parke Nacional Arikok na Aruba, Carmabi na Corsou y Nature Foundation na Sint Maarten, esaki ta conta mescos. Pa cada isla e mensahe ta: inversion den naturalesa y medio ambiente no ta un luho, pero un inversion crucial den nos futuro.

Foto 1:
Door di rosamentu di mondi i komementu eksesivo di vegetashon dor di bestia ku ta kana rònt,no tin maramentu mas di suela dor di rais di vegetashon i eroshon ta tuma lugá. Áwaseru i bientu ta kousa tera di suela ta resultá den laman i esaki huntu ku awa shushi di kloaka ta forma un menasa grandi pa e refnan di koral.

Fuente di foto: Entidat Públiko Bonaire, Direktorado Espasio i Desaroyo

Foto 2:
Proyektonan di reforestashon ta yuda den e lucha kontra kambio di klima. E banda na man drechi ta mustra un pida tereno na Boneiru ku ta será i aki bestia ku ta kana lòs no por drenta. Na man robes tereno unda bestia ku ta kana rònt tin akseso i ta duna bista di un tereno kaminda komementu eksesivo di vegetashon a tuma lugá i vegetashon tin tiki chèns di sobrebibí.

Fuente di foto: Wayaká Advies