E rueda di prensa di CAft diabierna pasa a conoce varios momento remarcable, cu ta di importancia pa e discusion actual tocante e reactivacion economico cu ta tumando lugar, y e consecuencia di esaki pa maneho cu gobierno lo mester hiba. Den esaki ta parce nos cu tin diferente aspecto pa tuma na cuenta, unda opinion por varia pero cu en todo caso ta indica cu esaki no ta materia simple. Esey ta conta anto pa ambos banda di e gama politico, sea pro gobierno o contra. Aki tambe ta necesario pa mas tanto e hechonan, segun nan ta disponible, papia pa nan mes y nos no mester perde tempo cu opinion cu no ta basa riba cifra.

Anto, ban pone e cifranan disponible hunto; aunke nos no ta pretende di tin tur, esaki pa motibo obvio. Tin un tardanza parcialmente ‘natural’ den publicacion di cifra, y ta haci cu na fin di october apenas tin algo conoci di luna di augustus, pa loke ta por ehemplo entrada di gobierno, cu ta duna un impresion con benta (omzet) tabata den nos economia. E expectativa ta, manera CAft a pronuncia tambe, cu economia pa fin di 2021 lo a mehora cu 13,9%, esta compara cu e GDP nominal 2020. Mester remarca esaki ta un mehoracion cu ainda a laga un parti di e caida di e crisis di aña pasa sin cubri. Por bisa cu e GDP nominal 2021 lo yega na alrededor di Afl. 5090 miyon, mientras e cifranan preliminar di 2019 di Banco Central ta indica un GDP nominal di Afl. 5925 miyon. Bastante tereno pa cubri ainda pa nos bolbe na e nivel di 2019. Nos GDP nominal a cay back te na nivel di 2012 y GDP real a bay te na 2010… Ta facil pa pensa cu reactivacion di sector turistico di mes ta percura pa nos bolbe unda nos tabata, pero e realidad economico ta otro. E sectornan cu ta depende di e poder di compra local, general primeramente pa turismo, ta tarda pa contribui.

Y si e conclusion ta cu e aña aki nos lo tin en total hopi menos benta cu na 2019, aunke compara cu 2020 felizmente ya ta mira un mehoracion, esaki ta traduci su mes tambe den tanto empleo pa cual economicamente no tin base. Ademas di e impresion fuerte cu e crisis a sirbi tambe pa empresanan check e banda di eficiencia den produccion, loke lo hiba na un mehotracion di productividad, cu ta implica cu ta haci mesun trabao cu menos hende, o mas trabao cu mes hopi hende. E indicador fuerte di e situacion aki ta e propio cifranan di entrada di loonbelasting cu ta mustra cu ainda e total di e impuesto aki, te cu luna di augustus 2021, dos tercio di aña, ainda ta na menos di 70% di loke a cobra na 2019 y ta na 78% di loke a cobra na 2020 den mesun periodo…

E argumentonan cu CAft ta trece dilanti pa nan opinion di corta e subsidio riba salario y e proyecto Fase ta esencialmente dos: e areglonan aki lo ta stroba hende di bay traha, mientras tin demanda di labor, y di otro banda ta constata cu te awor a entrega Afl. 59 miyon di subsidio no hustifica, di cual Afl. 8 miyon a keda recupera caba, pero falta mas di 50 miyon florin pa debolbe ainda. CAft ta mira esaki como indicacion cu no mester di subsidio. Promer cu nos cuminza saca tur tipo di conclusion di cosnan indebido, mester considera cu e subsidio ta ser duna comparando un luna – na 2020 y 2021 – cu e aña anterior. Esaki administrativamente no ta asina simple. Tin hopi empresa cu a mira un mehoracion parcial na 2021, compara cu 2020, pero no necesariamente e mehoracion parcial ey ta percura pa un rentabilidad pa nan por bolbe na nan nivel anterior. Es decir, si para e subsidio, loke ta un decision politico dificil tambe, esey no ta hiba automaticamente na baha desempleo, ni tampoco e ta resolve e friccionnan interno di nos mercado laboral, cu no por resolve a corto plazo. Ni cuanto bisa cu e trahador local ta haya prioridad, ta ked un hecho cu e parti mas abao di e mercado ta tereno di trahador stranhero, legal o ilegal. Tambe gobierno ta carece di instrumento pa reorienta e forza laboral cu curso y educacion adicional (‘om,her- en bijscholing’), es mas, nos no ni sa kico ta haciendo riba e tereno aki.

Tambe ta bon pa tuma nota cu e proceso di subsidio a yuda mehora ‘compliance’ den e sentido cu pa cualifica pa e subsidio, e empresanan mester a pone nan asunto cu Impuesto y e fondonan social ‘al dia’. Si continua o no continua cu e subsidio riba salario, e empresanan aki lo keda bao vigilancia di autoridadnan corespondiente, loke ta bon pa cumplimento en general. Sin embargo, nos ta keda cu e pregunta kico lo ta haciendo cu e circuito informal, tanto di trahador local como stranhero. E porcentahe halto di trahador, tambe den horeca, cu tabata traha pa contratista, sin ningun derecho ni registracion, cu contrato ‘on call’ por ehemplo, awor ta bolbiendo ‘manera nada no a pasa’ na e situacion di abuso anterior? Y cu ademas ta percura pa atrobe caha di gobierno y di SVb/AZV no ta haya loke nan mester haya? Kico ta realmente haciendo pa evita cu ta djis bolbe na e situacion anterior: ilegal trahando como catibo y trahador local sin trabao?