editorial 2_36.jpg

Conta hende straño ta uno, traha na cas ta otro!

Mundo henter a keda contento cu e acuerdo logra entre tur e paisnan cu a participa na e conferencia encuanto recalentamento global y e influencia cu accion humano tin den esey, a traves di emision excesivo di CO2 den atmosfera. Poco a poco esnan cu no tabata kere den e proceso aki, en todo caso tabata kere cu e ta un proceso natural unda e ser humano no por tin influencia ariba, a cuminsa cambia di opinion of a dicidi di keda keto. Pa tur esnan cu a firma e acuerdo, nan lo mester ‘put their money where their mouth is’.

Esaki ta conta pa nos como Aruba tambe. Banda di e temanan cu ta toca tur pais nos tin naturalmente tambe e situacion special di e islanan chikito rond mundo cu ta den un situacion extra vulnerable, cu ta rekeri un acercamento specifico. Y dentro di e islanan na mundo Aruba ( y Curaçao y Bonaire) ta den un categoria mas special ainda. Nos ta pertenece na un zona special den Caribe, cu ta abarca tambe parti di e continente (Guajira, peninsula di Paraguaná). Nos tin un clima semi desierto, cu poco yobida y un vegetacion diferente cu e islanan mas den Norte di Caribe, y tambe mayoria di esnan den Pacifico. En corto, di naturalesa nos ta extra vulnerable.

En todo caso, kico ta e aspectonan riba cual tambe un teritorio chikito manera nos mester enfoca pa haci nos contribucion na e lucha mundial pa contene recalentamento di nos planeta? Nos tambe mester limita nos emision di gasnan dañino, cu ta no solamente CO2, pero otro gas toxico tambe. Ban analisa ta cua ta e ‘pecadornan grandi’ den nos economia y comunidad. Pa cuminsa, e refineria ta un productor grandi di gas toxico. Awor cu e tin algun aña cu e no ta opera, nos contribucion na produccion di CO2 a baha considerablemente. Si berdaderamente yega na reapertura di e refineria, e miedo lo ta cu inmediatamente ta lubida tur bon deseo y intencion y ta habri e planta manera e tabata opera prome. Ta duda seriamente si e candidato pa habri e refineria (Citgo) lo tin recurso pa renoba y modernisa e refineria, pa garantisa cu nos no ta keda pega pa varios decada cu e mesun contaminacion, pa no papia mes di e molester y daño fisico cu parti di nos poblacion lo sufri atrobe cada dia. Un ceramento definitivo di e refineria lo tin su bentahanan tambe, aunke no tur di nos lo kier mira esey asina. 

E argumento pa nos mira e asunto di e banda aki ta lo siguiente: pa nos cumpli cu nos compromiso cu resto di mundo nos tin cierto tarea pa cumpli. Por ehemplo, nos mester bay traha ley pa impone riba e refineria (y e planta di WEB) e regimen di mehoracion cu internacionalmente ta exigi di nos. Esey cu tempo lo trece un refineria, cu awor no ta mantene su mes na ningun norma, ta p’esey e t’ey, den problema financiero serio, pasobra si e habri awor aki mes ta riba un base economico masha smal, cu un margen minimal di rentabilidad. Kico ta bay bira e confrontacion? Of e refineria no por cumpli, y mester cera su porta, of nos pa di tantisimo bes ta wak pa e otro banda y pretende cu e problema no t’ey y laga e refineria sigui opera asina mes, mientras cu nos ta guli e critica, cu nos ta papia bunita, pero di cumpli… nada. 

Si e refineria no habri mas, nos a keda cu dos elemento importante ainda, y esey ta e combustibel cu WEB ta uza, y e problema di nos medionan di transporte cu ta consumi un suma considerabel na gasolin y diesel y ta percura pa bastante contribucion na presencia aumenta di CO2 den atmosfera. Stimulacion di auto riba electricidad ta un opcion, pero nos no mester subestima e problema di desperdicio cu ta ser crea cu e uzo masivo di bateria. E no ta un motibo pa no haci’e, pero nos sistema di deshaci di desperdicio lo mester mehora substancialmente. 

Ta keda hopi mas tema pero un sigur ta importante, aunke na e momento aki nos no a ripara cambio ainda, y esey ta e aumento di nivel di lama cu por bay tuma luga den e proximo decadanan. No ta trata di un problema chikito, pasobra den e ‘worst case scenario’ Aruba lo por perde un bon parti di su zona costal, unda no solamente e hotelnan ta situa, pero un parti grandi di tur e vivienda y negoshinan cu ta situa na costa zuid y west di nos isla. Lo nos mester bay reserva bastante recurso pa por enfrenta un situacion adverso den e añanan cu ta bin. Y ta ey ta nos problema mayor actual , cu den e añanan cu ta bin nos ta mas bien ocupa cu spaar pa paga e debenan cu nos a crea den e ultimo añanan. Anto ken ta bisa cu no ta urgente atende e asunto financiero aki?