Ministro encarga cu labor y asunto social den un rueda di prensa ayera a duna mas detalle di e programa di asistencia di desempleo, cu lo bira sucesor di e FASE, cuta coriendo desde inicio di e pandemia te awor. E nomber (TIO: Tijdelijke Inkomsten Ondersteuning) no tin relacion cu e nombernan un poco chistoso na Papiamento cu nos a haya di e amigonan Hulandes ultimamente (CHE, COHO) y no tin nada di haci cu un ‘tio’ cu ta bay regala entrada na esnan desemplea, sin cu tin algun prestacion mara na esaki. Nos ta mas cu un aña den e crisis aki y ta bira tempo pa yega na algo mas structura. Den e sentido ey ta bon cu ta bin cu un forma di ayudo cu ta mara na cierto condicion di banda di e persona desemplea. Mescos cu por ehemplo bijstand ta mara na e condicion di busca trabao pa esnan cu por traha, esaki mester conta tambe pa e desempleadonan cu ta cay bao di e areglo aki.

Cu esaki naturalmente no a regla ainda e otro aspecto di e asunto, cu ta e procedencia di e fondonan. E areglo aki tambe ainda ta duna asistencia financiero na un persona desemplea di fondo cu gobierno ta pone directamente disponible pa e meta aki. Nos no a yega ainda na e meta menciona den e Landspakket cu ta un tipo di seguro di desempleo cu normalmente ta ser financia cu recurso cu ta genera via placa cu tanto empleado como empleador ta contribui na un fondo pa e meta explicito ey. Ta mas cu logico cu den e circunstancianan actual ta dificil pa pasa pa introduccion di algo asina, na un momento cu hopi empresa ta tambalea y, manera e mandatario mes a expresa den su rueda di prensa, por sucumbi pa e presion riba nan den e fase economico di recuperacion hopi modera aki. Pa cierto tempo lo keda necesario anto pa gobierno financia esaki di otro forma.

Pero e introduccion di e areglo di desempleo cu fondo paga pa tur dunador di trabao y empleado ta relaciona tambe cu otro asunto cu mester keda bon regla. Nos por ripara cu na mas pais a start un discusion tocante e deseo, di banda di empresa priva principalmente, pa stimula economia (y empleo) a traves di flexibilizacion di ley laboral, principalmente pa haci retiro mas facil. Na Republica Dominicana a inicia un debate asina, di cual nos corant a duna relato recientemente. Aya e idea ta pa aboli e preaviso di retiro y e pago di cesantia (nos cessantia tin ‘raiz’ latino), pero di otro banda introduci un seguro di retiro, unda empleador y empleado ta contribui. Cu cierto aspecto parecido e situacion Hulandes y di nos, pero ainda nos ta diferente pasobra nos tin e proteccion di empleado via e permiso cu director di Labor mester duna pa termina contrato laboral, cu ta keda un ruta bastante largo y costoso. Na Hulanda mientras tanto e tarea aki a bay di e arbeidsureau di antaño pa loke yama awendia e UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen).E entidad autonomo aki ta ehecuta diferente tarea di seguro relaciona cu empleado, manera WW, WIA, WAO, WAZ, Wazo y Ziektewet.Importante ta cu den e situacion Hulandes, aunke ta papia hopi di flexibilizacion di retiro, ainda ta existi e proteccion contra retiro involuntario. Pues si nos ta mantene cierto concordancia den legislacion den Reino, no ta logico pa nos elimina e trayecto di peticion pa retiro, pero lo mester mira un manera si pa haci e trayecto mas cortico, cu awor por dura varios luna. Na e momento aki un di e maneranan pa evita e trayecto aki, ta yega na un areglo di retiro voluntariocu un empleado, unda ta ofrece en todo caso e lunanan cu di mes e empleador ta perde en espera di un decision di Labor.

En todo caso, loke nos kier ilustra aki cu no ta materia simple, unda ta tuma decision ad hoc riba un aspecto, y unda ademas lo mester tin un balance entre e diferente interesnan cu ta hunga un papel. Y banda di esey nos mester tene cuenta cu, manera menciona caba, e posibilidadnan economico pa carga e extra peso aki di compromiso financiero cu e dunador di trabao tin. Nos no ta un pais perteneciente na e grupo privilegia manera na Europa cu tin un base economico amplio pa sustenta tur e tipo di areglo aki, cu finalmente ta beneficia e paisnan ey mes, pasobra di e manera aki nan ta logra mantene consumo priva na cierto nivel, loke ta hopi importante pa nan economia. Den e sentido ey nos situacion ta diferente y ta importante pa nos scoge instrumento di sosten socio-economico cu ta cuadra cu nos nivel di desaroyo economico y cu nos por mantene di forma sostenible.

Den e lunanan nos dilanti ta importante pa hiba un consulta entre e partidonan envolvi na nivel tri partite, unda realismo lo mester ta clave, na lugar di e controversia tradicional entre dunador di trabao y trahador, hopi biaha a base di ‘derecho adquiri’. Mas importante ta loke nos por afford den e añanan venidero y, hopi importante, hiba un bon maneho di bon informacion pa publico en general.