Cu e obhetivo di conscientisa poblacion tocante riesgonan cu ecosistema marino ta enfrenta debi na factornan como kentamento di oceannan, piscamento excesivo y contaminacion, a crea e dia aki cu e cual ta pretende vocifera e importancia di protege coral di lama, asina como tambe promove e compromiso di parti di organisacionnan y companianan pa protege e rifnan.

Di acuerdo cu calculonan di Division di Ecosistema Marino afilia na programa di ONU pa Medio Ambiente, e planeta lo por perde e rifnan bibo na mundo pa aña 2050. Un dato alarmante cu ta rekeri medidanan urgente di parti di nacionnan pa su preservacion.

Coral di lama ta un formacion di organismonan marino ubica specialmente den awanan tropical, cayente y poco profundo, debi cu nan ta rekeri di energia solar; pa e motibo aki, coralnan ta ubica den un profundidad maximo di 50 meter bao lama.

Den nan interior nan ta ricibi gran variedad di flora y fauna marino, como pisca, kreeft, cangreu, octopus, streanan di lama y otro bestianan di lama.

Coral di lama ta un structura cu ta posee formanan, color y grandura hopi diferente, componi pa miyones di bestia marino denomina como Polyp; di e calcio di awa di lama, polyp ta convirti’e den piedra esun cu ta rond di e coral.

Coral di lama ta wordo agrupa den diferente colonia y esun mas grandi ta denomina rifnan.

Tin diferente tipo di rifnan como:

– Costero, esun cu ta ubica na e costanan, nan ta esun di mas hoben;

– Di Barera, cu ta mas leu di e costa, unda nan ta forma un especie di muraya den awanan profundo cerca di e costa y lama habri;

– Atolon, ta coralnan den forma di renchi cu ta sobrevivi den awanan cu un temperatura entre 16 y 20 grado.

Pero pakico e coral di lama ta sirbi? Ademas cu nan ta mustra un paisahe hopi bunita bao lama pa nan colornan y varios forma, nan ta cumpli cu e funcion protector di medio ambiente, nan ta yuda reestablece e greenhouse effect – efecto di invernadero – mediante eliminacion y reciclahe di carbon dioxide.

Nan tambe ta sirbi como habitat pa un cuarta parti di tur especienan marino na mundo, ademas nan ta protege e isla y continentenan di ola y tormentanan, contribuyendo ademas na supervivencia di otro especienan den awanan poco profundo di e costa.

Ta conoci e efectonan dañino y perhudicial cu contaminacion ambiental tin riba oceannan debi na e ser humano, cu ta afecta e coral di lama, por ehemplo: saca material di coral di lama pa nan comercialisacion, contaminacion industrial, desperdicionan como plastico, fertilisante y material no organico, construccion di infrastructura, awa di pos cu ta bay direccion lama, turismo y practica di deportenan acuatico no supervisa den areanan di coral.

Pa contribui na e proteccion y conservacion di coral di lama, ta importante pa tene na cuenta lo siguiente: reduci emision di CO2 y consumo di plastico, participa den proyectonan pa conservacion di coral di lama, practica snorkel di manera responsabel, sin toca ni trapa e coral, no cumpra souvenir elabora cu coral di lama y utilisa sunscreen eco-friendly pa no contribui na nan destruccion.

Segun e revista cientifico PLOS ONE, durante siglo pasa rifnan di coral di Caribe a kenta di 0.5 pa 1 centigrado. Nan ta describi e evolucion di e temperaturanan na superficie di lama di e region Caribeño durante un siglo y mey.

Aunke cada region a experimenta diferente nivel di kentamento, e resultadonan cu nan a publica a revela cu e temperatura di e rifnan di coral den Caribe ta bin kentando for di 1915. Di otro banda, e datonan ta sugeri cu si e tendencia aki sigui, pa aña 2100 e region lo kenta 1,5 centigrado mas y rifnan lo bira hopi distinto na esnan cu hende ta conoce awendia.

Na Aruba, un isla cu mas di 100mil habitante y cu como 1.7 miyon bishitante pa aña, ta produci un variedad di tipo di desperdicio, entre otro desperdicio medico, kimico, plastic, azeta, awa sushi, y cadaver. Mayoria ta acumula riba e isla y Aruba no a logra maneha e problema aki, segun e rapport di CARMABI, cu Gobierno a laga traha na 2019. Un rapport cu e fundacion cientifico na Corsou mes a publica.

Segun e ‘baseline study’ cu mester a determina e estado di caynan di coral di Aruba, desperdicio riba tera y lama tambe ta hunga un papel crucial pa e salud di e coralnan.

Sushedad y desperdicio na Aruba generalmente ta bay den e dump di Parkietenbos cu ta keda banda di lama, pero ademas di esey, tin diferente otro dumpnan mas chikito rond Aruba. E landfillnan aki ta produci ‘leachate’ (red. definicion di leachate ta un likido contamina genera for di awa cu a pasa door di un luga unda ta acumula desperdicio, y ta acumula contaminante y ta plama den otro areanan). E likido contamina aki ta afecta calidad di awa bao tera y awa di superficie. Aumento den concentracion di metal pisa a keda identifica den varios area di dump na Aruba.

E estudio di CARMABI ta un analisis amplio di e situacion di Aruba cu tin impacto riba e populacion di coral na Aruba, y manera a indica, tur actividad di hende tin su impacto. E rapport ta amplio y ta inclui tambe observacion riba creacion di e parke marino cu mester yuda mitiga e impacto. Pero segun CARMABI, e cuater areanan designa no ta suficiente.