Bon Dia Aruba a acerca dokter di cas Joaquin van Trigt pa informacion tocante malesanan transmiti sexualmente y su experiencia tratando pashentnan cu esaki. Tambe un persona cu kier pertenece anonimo a acerca redaccion pa por conta su experiencia ora cu e la haya sa e la haya un malesa di e tipo aki inesperadamente.

A puntra sr. Van Trigt si e la nota un crecemento den personanan cu e ta trata den su practica pa malesanan contagia sexualmente durante e añanan cu e tin practicando medicina. Sr. Van Trigt a comenta cu e no por bisa cu tin aumento den e casonan aki, pero si cu desde cu el a cuminsa practica riba e isla e tabata notabel p’e con hopi malesanan contagia sexualmente ta existi riba Aruba.

Bon Dia Aruba a tuma contacto cu Directie Volksgezondheid (DVG), seccion Servicio di Malesanan Contagioso (DBZ) pa haya algun cifra cu lo por trece claridad na e number di casonan cu ta wordo reporta. DBZ a avisa cu lo por duna cifra despues di aprobacion di directiva. Den proximo dianan nos lo informa, si nos haya algun cifra.

Sinembargo, segun sr. Van Trigt, “den mi practica mi por bisa cu mi ta haya casonan asina aki 2 biaha pa siman mas o menos. Mi ta haya esey alarmante.” Sr. Van Trigt ta opina cu esaki por tin di haber cu un falta di conocemento entre e poblacion.

Loke ta notabel ta cu muchanan no ta consciente cu nan mester proteha nan mes contra malesanan contagia sexualmente. Hopi biaha tambe tin un mal comprendemento ora ta trata di uza anticonceptivo pa proteha contra embaraso. Pero tambe e pensamento cu e ta proteha bo contra malesanan contagia sexualmente na mes momento ta uno eroneo. Mester uza anticonceptivo hunto cu otro medida pa preveni malesanan, manera condom por ehempel.”

Sr. Van Trigt ta expresa cu e ta haya mas alarmante ainda cu e edad cu muchanan ta haya e tipo di malesanan aki ta birando mas jong. “Mi por bisa cu pashentnan ta varia, di 11 aña cual lo ta e edad mas jong, te cu hende grandi. Pero e ta algo mas comun entre e grupo di hende jong di 11 pa 25 aña.”

Tipo di malesanan
Tin diferente tipo di malesanan cu por wordo contagia ora di tin contacto sexual. Segun dr. Van Trigt, ta trata di malesanan cu ta tratabel facilmente y malesanan cu ta mas dificil pa trata efectivamente.

Esunnan mas comun ta claramente Chlamydia y Gonorroe. Loke ta notabel ta cu no tur malesa ta duna sintoma. Chlamydia por ehempel, no tur ora ta duna sintoma den hende muhe. Pues bo por tin e malesa sin cu bo sa. Por pasa cu si e malesa keda den bo sistema sin wordo trata, ora di bira mas grandi por trece problema pa haya yiu(infertilidad).”

Tambe tin Syphilis, cual tin sintomanan di inflamacion di cuero y un rash. Pa e rason aki hopi hende cu haya e malesa ta pensa cu nan a haya alergia. E malesa aki segun sr. Van Trigt por trece consecuencia grave si no trat’e, pasobra por causa daño grave na e sistema nervioso di un persona.

Aparte di e malesanan aki tambe tin esunnan mas grave, esta HIV y Hepatitis B. Segun sr. Van Trigt e malesanan aki ta mas dificil pa trata.

Consehonan pa prevencion
Sr. Van Trigt ta conseha tur persona pa controla nan mes y nan pareha prome cu tene relacion, specialmente si bo sa cu bo tin varios pareha y no solamente uno. Un bes pa aña ta consehabel. Si ta bay tin relacion cu un pareha nobo, sr. Van Trigt ta conseha pa laga tur dos persona haci un test. Asina aki ta e unico manera cu por sigura cu ni abo ni bo pareha tin malesa.

Mas importante ta pa proteha bo mes. Sr. Van Trigt ta avisa cu: “No kere cu abo no por haya un malesa transmiti sexualmente, pasobra tur hende por haya un malesa asina aki. No confia ora hende bisa bo cu nan ta tene relacion proteha of ta uza condom y cu nan nunca no a yega di haya un malesa. E unico siguransa cu bo por tin ta pa pidi e persona haci un test.”

Sinembargo, segun sr. Van Trigt den cierto casonan por ta posibel cu un test a sali negativo mientras cu tin un malesa. “Cada malesa tin un ‘window period’ unda cu si haci e test mucho tempran despues di haya e malesa e lo sali negativo. P’esey ora bo bay bo dokter mester splica ki tempo a tene relacion pa dokter por splica ki tempo mester haci un test.”

Stigma tocante sexualidad
A puntra sr. Van Trigt pa opina dicon en berdad e malesanan aki ta asina comun y si esaki tin di haci cu aspectonan social. Segun e dokter, “E banda di e topico aki por ta uno mas sensitivo pasobra mi ta kere cu e aspecto di sex ta uno cu ainda ta hopi taboo na Aruba. E ta algo cu ta dificil pa papia over di dje, specialmente entre mayor cu nan yiunan. Muchanan no ta haya e guia y informacion adecua pasobra e ta dificil pa mayornan toca e topico aki cu nan.”

Ora ta trata di diferencia entre personanan heterosexual y homosexual, sr. Van Trigt ta comenta cu sigur papia over di homosexualidad ta un stigma mas grandi ainda. “Pero e ta algo mas general, pasobra e comportacion di practica ‘safe sex’ ta conta tanto pa heterosexualnan como pa homosexualnan.”

Sr. Van Trigt ta expresa si cu e casonan di HIV na Aruba ta subiendo den un manera alarmante. Esaki nos ta observa particularmente den grupo di homber cu tin relacion cu otro. P’esey ta sumamente importante pa uza proteccion y test regularmente pa HIV, aunke tratamento awendia ta hopi mas avansa; antes tabata un enfermedad fatal. Te hasta cu tratamento e ta cambia bo bida pa tin un malesa manera HIV of Hepatitis B.”

Sr. Van Trigt ta encurasha hende y en especial mayornan pa ta mas habri pa papia over di sexualidad di un manera honesto. “Esaki mi ta kere ta e solucion mas grandi y mas miho.”

Persona anonimo
Dialuna ultimo un persona cu kier pertenece anonimo a tuma contacto cu Bon Dia Aruba pa por comparti su storia. E persona ki a haya su mes inesperadamente ta haya un malesa transmiti sexualmente, esta Syphilis.

Desde cu mi a cumpli 18 aña mi semper tabata un persona cuidadoso. Mi a cuminsa tene relacion sexual cu 15 aña y semper e tabata algo normal p’ami. Ora mi a haci mi prome test ora mi a haci 18 ta manera un peso a wordo kita fo’i mi pasobra e resultadonan a sali negativo. Prome cu haci e test aki casi semper mi tabatin sex sin proteccion y mi a realisa cu mi tabatin hopi suerte cu mi no a contagia nada.”

E persona anonimo a clarifica cu e ta considera su mes como homosexual y cu recien el a cuminsa un relacion cu un otro homber. “Mi tabata buscando algo mas serio y mi a conoce un persona cu mi a considera hopi interesante, ya cu nos tabata conecta riba un nivel basta profundo.”

Ora e cuestion di sexualidad a bin dilanti, e persona a clarifica cu: “Mi a sinti manera mi por a warda un rato pa tene relacion sexual y mi pareha a bay di acuerdo. Hopi biaha hende manera ami kier inicia un conexion basa solamente riba sexo, pero mi no ta wak esey como un manera bon pa basa un relacion serio riba dje.”

Segun e persona anonimo, ora cu tur dos persona tabata cla pa tene relacion, el a bay haci un test rutinario pa confirma cu tur cos ta bon di su banda. “Ora cu mi a pidi mi pareha pa confirma su status, el a bisa mi cu e no por tin nada. Esaki debi pasobra e ta un persona cu ta dona sanger. El a sigura mi cu despues di a dona sanger e no a tene ningun relacion prome cu el a conoce mi.”

E persona anonimo a confirma cu despues di a tene relacion su pareha a resulta di ta den e segundo fase di e malesa. “E ora ey mi a purba di apoya mi pareha y no cuestiona kico el a bisa mi anteriormente, pero den mi mes mi tabata sa cu algo no tabata klop.”

Mi a perde mi confianza den mi pareha despues di un tempo pasobra ta trata di un persona cu no ta acepta su mes pa ta homosexual/bisexual. Pero definitivamente mi a tuma esaki manera un les pa ta lo mas transparente posibel. E malesanan aki ta serio y mi a siña awo pa no confia niun hende cu mi salud.”