Henter e enfoke di e Codigo di Proteccion ta pa evita cu mester yega na un investigacion y caso penal. E meta ta pa por identifica un potencial victima mas trempan posibel. Y e ta bay rekeri cu funcionarionan di diferente instancia mester ahusta nan protocol di trabou pa aplica pasonan determina pa reconoce y señala abuso di mucha, cu no ta solamente abuso sexual sino tur tipo cu por traumatisa un menor.

Asina drs. Dorilis Werleman di Sociaal Crisis Plan, SCP, encarga cu e sector hudicial di e proyecto grandi a splica Bon Dia Aruba.

A tuma contacto cu Werleman despues cu famia di un hoben cu a keda exponi na alcohol durante un fiesta di y pa adolescentenan. Segun e famia di e hoben, nan a haya nan yiu, nieta, sobrina, den baño, malo debi na alcohol. E doñonan di cas y mayornan di e cumpleañera tabata esnan cu tabata sirbi alcohol, incluso jello shots. Despues di a yama polis, berdad un patruya a bin. Pero, no a tuma ningun paso, ni sikiera envolvi slachtofferhulp. E famia a hiba e hoben pa hospital, unda e unico test cu por a haci ta esun di alcohol. No por a entrega keho na Jeugd Zeden Politie, JZP, y mester a warda te dialuna pa por a bay Macuarima pa entrega keho, pa tende cu nan mester ta toch na JZP. Pero pa e famia, e mensahe ta cla. No ta bay tin consecuencia pa ningun hede.

Segun Dorilis Werleman, psicologo cu ta duna servicio part-time pa Voogdijraad, te ainda Cuerpo Policial ni otro instancianan envolvi den e cadena di cuido pa abuso di mucha no a haya e preparacion necesario pa cumpli cu e Codigo di Proteccion. Pa cuminza, e Codigo no ta mara na ley ainda, y probablemente esaki lo concretisa na comienso di 2021.

Codigo di Proteccion

Werleman ta lidera e sector hudicial cu a traha riba e preparacionnan pa e Ley di Codigo di Proteccion, cu ta consisti di cinco stap, desaroya hunto cu Unicef Hulanda y Fundacion Augeo, tambe di Hulanda.

E codigo di Proteccion ta dirigi pa con pa pone un mucha mas lihe posibel den siguridad. Esey ta e prioridad. Banda di esey, ta tene cuenta cu e caso por yega na un proceso hudicial. Pero locual e Codigo ta bay cambia. awor ta cuminza cu e proceso di implementacion pa por cuminza us’e.

Tin instancia cu ta mas leu cu otro den e planificacion pa yega na e Codigo di Proteccion. “Nos a caba di cuminza cu Cuerpo Policial,” Werleman a splica. “Nos mester a warda pa e ta hinca den ley pa nan por aplik’e den nan proceduranan.” Polis por traha unicamente cu reglanan cu ta basa riba ley. Aunke cu e procesonan ta skirbi, e hecho cu nan no ta mara na un landsbesluit, ainda Cuerpo Policial no por aplica nan, segun Dorilis Werleman. “Pa loke ta e sector hudicial, ta Minister di Husticia ta determina e procesonan. E landsbesluit unabes cu e sali ta mara Cuerpo Policial na e Codigo di Proteccion.”

Apenas a cuminza

Unabes cu nan cuminza us’e, tur hende cu ta bin den contacto cu menor y mayornan, unda cu ta reconoce señal di maltrato di mucha, den ki forma cu e por ta, e instancia mester aplica e codigo. “E funcionario mester aplica e procedura pa percura cu ta trece e menor den un situacion sigur atrobe. Pues, esey ta nifica cu ta mester determina ken ta e persona encarga cu e menor, si e ta haciendo su trabou pa pone e menor den proteccion.”

Segun Werleman, unabes cu e ley ta cla pa implementa, cualkier autoridad cu mester acudi na un yamada di violencia domestico, y ta detecta presencia di menor, mester implementa e proceduranan estableci.

Consecuentemente polis mester aplica e codigo, cu ta rekeri pa yama Slachtofferhulp de inmediato pa atende cu e muchanan. Slachtofferhulp e ora ta sigui e codigo, door di sea yama Buro Sostenemi, Departamento pa Asuntonan Social pa atende cu e muchanan y nan trauma. “Por yama Voogdijraad tambe pa asina sigura cu e muchanan aki lo no ta den un situacion insigur mas. Asina e codigo mester traha e ora. Pero awor aki ainda Polisnan no ta na altura di e proceso. Ta awor a cuminza cu esnan den liderazgo, pa bay pa un trayecto di informacion y entrenamento ‘top down.’”

Locual e team di SCP ta haciendo awor aki ta pa tur instancia, tur funcionario publico y hasta trahadonan di fundacionnan cu tin di haber cu mucha, sa di e Codigo y con nan mester sigui e proceduranan. “Pero ta awor nos a cuminza cu Polis.”

Skelet Codigo di Proteccion

E skelet di e Codigo ta basa riba 5 paso. E ta manera un sandwich cu mester di pan, e manteca, e beleg, cuchiu y tayo, ta con Werleman a describie. “E ta zona simpel. Pero si bay wak mas leu, pa cumpra e keshi, mester di placa. Pa cumpra e pan, mester di placa. Pa por traha e sandwich, mester dos man. Den otro palabra, mester wak na cada instancia con nan ta of por duna contenido na e 5 stapnan aki. Pero mester pasa nan, pasobra ta nan ta hiba un funcionario na dicidi kico ta miho pa un menor.”

Y ta depende na cada instancia y e tarea di instancia, cu ta determina cua funcionario ta encarga pa reconoce ora un menor ta den un situacion di peliger. “Pa Reclassering tin un trahado social cu ta bay ta encarga cu ehecucion di e Codigo, y pa Polis, kizas ta e recherche. Cada hende tin nan mesun tarea y ora cu e responsabilidad ta caba, mester pas’e pa otro. Pero mester dicidi tambe na ken ta pasa e caso. “Si tuma Polis atrobe, e team di surveilance ta detecta menornan den problema y mester dicidi na ken nan ta pasa e responsabilidad pa percura cu ta pone e muchanan aki den un situacion sigur. Pa asina sigura cu ta sigui cu pasonan den e Codigo. Pues e ta zona simpel, pero e ta un proceso diferente pa cada instancia. Y ora sinta cu e departamento cu mester ehecuta e codigo, ta ripara cu tin cu cambia proceduranan interno prome. “E ta un puzzelwerk cu ta basta complica P’esey mes den cada sector di un lider di proyecto pa sigura cu cada instancia ta cumpli. Pero cumplimento no ta djis bisa OK na e 5 stapnan. Nos trabou ta bay ta pa controla di e instancia realmente ta aplica e pasonan den nan proceduranan.”

E Codigo mester keda internalisa

E intencion ta pa cada instancia traha un proyeccion con ta bay traha ampliamente riba e Codigo, pa asina cada funcionario internalisa esaki y bib’e, di forma cu nan ta sinti mesora ora cu un situacion ta peligroso pa un menor. “Nan mester sinti cu locual nan ta topa cune no ta cuadra.”

Na momento cu señala abuso di menor, mester pone riba papel. Pero tambe ta pone riba papel, e bon cosnan cu ta positivo. Por ehempel si tabatin un tanta presente, of cu e mama ta sensato of cu e tata tabata dispuesto di sali di cas den caso cu e ta burachi. E aspectonan aki tur ta considera potencial.

Di eynan ta bay pa e di dos stap, unda un colega di e instancia ta pa evalua si a actua debidamente y kico ta e siguiente paso. “Den cada organisacion lo tin un supervisor di e Codigo. E training aki mester sosode ainda, pero lo tin persona den cada instancia cu por control si ta sigui e pasonan rekeri. E persona ey ta bay controla si e funcionario cu a señala, a pone riba papel, tur e peliger y e potencialnan.”

Despues ta sigui e siguiente paso pa determina ken y con ta bay papia cu e mucha of otronan envolvi. Hunto lo determina cua ta e decisionnan cu mester tuma na bienestar di e mucha. “Por ehempel, si un mayor ta acudi na Voogdijraad pa motibo cu e no tin placa pa percura pa cuminda, e supervisor di Codigo por drenta aden y regla pa e famia haya cuminda di por ehempel Fundacion Pa Nos Comunidad. Pero mesora ta aplica paso tres, pa haci e preguntanan necesario pa determina si e muchanan envolvi ta den un situacion sigur. Aunke cu kizas a cuminza cu e problema di falta di cuminda, e proceso ta sigui pa controla cu e mucha no ta core risico pa abuso. Mester sali di for di e responsabilidad di trabou (den e ehempel aki, intermedia pa cuminda) pa haci algo adicional. Pues banda di e trabou, tin un tarea acerca.”

Werleman ta bisa cu awor aki hopi hende lo bisa cu ‘esaki no ta nos trabou.’ “Claro cu e no ta ‘nos trabou,’ pero ami como psicologo no a pidi pa un mucha bisa mi net ora cu nos ta cabando cu e sesion cu su tata ta mishi cune. Berdad e no tabata algo cu mi a spera y no ta cay den mi ‘protocolaire behandeling.’ Pero mi mester trata cune mesora. E no tabata den planning.” Esaki ta e Codigo, esta cu e funcionario mester sali di su cuadro di trabou y tuma paso pa percura cu e mucha ta sigur. Den otro palabra, e funcionario cu ta yudando un mama pa haya cuminda, tambe mester sigui puntra pa haya sa mas. “Si e mayor ta resisti, esey ta duna un señal di preocupacion y ta netamente e ora mester sigui investiga. Den stap 4, por bay e ora na Buro Sostenemi, pa busca diferente tipo di ayudo.”

E enfoke semper ta pa soluciona problemanan cu muchanan den peliger den seno familiar mes. Pero si den tur e pasonan cu a sigui a ripara cu esey no ta posibel, ta pasa pa e di 5 stap, cu ta e asina yama ‘melding.’ Pues e ta diferente pa cada instancia. Pasobra Polis lo mester cana e pasonan aki, y alabes percura cu no ta saca informacion cu por daña un caso hudicial. Tur ta aspectonan cu mester tene na cuenta ora cu implementa e Codigo di Proteccion.

Evita pa yega na casonan castigabel

Prioridad ta pa scapa e mucha y elimina risiconan pa abuso. Esey ta nifica deteccion trempan, pa evita cu mester cana e caminda hudicial. unabes cu a drenta e trayectoria hudicial e ta nifica en realidad cu algo malo a sosode structuralmente caba. Y comunidad no mester kier esey, segun Werleman.

Pa e motibo aki, SCP ta enfoca mas riba formanan pa evita cu un mucha ta bira victima, en bes cu ta bringa por ehempel pa aumento di castigo pa abusadornan. “Mester corta e cos aki mas trempan posibel, pa Polis no mester cay aden. E ta cuminza na un FCCA si cada biaha tin keho di bisiña pasobra ta suta un mucha. Eynan caba mester cuminza y no warda te ora awa pasa hariña, y mester yama Polis. Cos lo a bay hopi leu caba si mester inicia e procedura penal.” Esakinan ta desaroyonan cu kier evita, Werleman a splica. “Claro mester tin atencion pa castigo, pero esey no ta e meta di e Codigo. E meta ta pa duna e profesional e autoridad mas trempan posibel,pa por actua. Na momento cu un profesional wak un señal, y actua mesora, e mucha tin un oportunidad. Si mester laga e oportunidad ey bay, door cu no tin autoridad, y no ta considera parti di trabou e mucha a perde su chens. Y perde e chens aki ta nifica posiblemente mas trauma, pasobra no ta sin mas por haya bista kico ta pasa den un cas. No lo kier warda algo mas serio sosode, pa asina por bolbe drenta un seno familiar.” Locual e Codigo ta haci ta pa pone cu cada instancia mester tuma chensnan cu ta presenta pa actua na interes di un mucha cu dos man.

Bon Dia Aruba a tuma contacto cu Cuerpo Policial pa un comentario y ta keda pendiente pa esaki.