Aruba ta celebra Dia di Tera cu un sabor mixto. E di 51 aniversario di e dia mundial aki mester tabata muestra con mundo a bini hunto pa scapa Mama Tera. Pero, mescos cu rond mundo, e esfuersonan na Aruba, cu excepcion di algun, a keda na palabra so.

Ex-Prome Minister Mike Eman tabatin un vision cu pa 2020, Aruba lo ta totalmente liber di energia fossiel pa su necesidad energetico. Sinembargo, otro cu conferencianan grandi y presentacionnan, no a tuma e pasonan concreto pa logra e vision. Gabinete Wever Croes a priminti di soluciona e problema di Parkietenbos y introduci e asina yama UN Sustainable Development Goals, SDG’s den su maneho.

Turismo por ta sostenibel y Ewald Biemans a traha pa esaki

Como pais cu ta biba di turismo, Aruba ta para dilanti e reto unda hopi ta bisa cu turismo ta un di e causantenan principal di cambio di clima. E termino ‘flight shaming,’ a origina na Suecia, y a bira mas prominente danki na e activista pa clima Greta Thurnberg. E ta literalmente pone hende sinti berguensa pa haci uzo di avion pa biaha ya cu e ta contribui na cambio di clima. Sinembargo, Ewald Biemans a bisa cu turismo y e lucha contra cambio di clima ta posibel, hasta como pais cu ta depende di vuelonan. “Hopi na Europa, hopi hende ta pensa cu si nan bula, nan ta comete un crimen contra medio ambiente y contra clima. Pero nos na Bucuti/Tara ta prueba cu si un hende bin di Merca, y keda cerca nos, hasta si inclui e vuelo ida y buelta, e turista a contribui menos na emision di CO2 cu si el a keda cas.” Motibo ta cu a diseña operacion di Bucuti/Tara Beach Resort pa totalmente carbon neutral.

“Nos clientenan tin cero emision. E unico cu e turistanan ta laga atras ta nan marca di pia den santo. Pues, si turistanan ta consciente y tur actor den e industria, for di hoteleronan te na e organisado di tour ta consciente di medio ambiente, por mitiga completamente e impacto di turismo riba medio ambiente.”

E daño mas grandi riba medio ambiente y clima ta cria di bestia na gran escala, ganado, agricultura na escala grandi y industrianan cu ta emiti hopi gas peligroso. Biemans ta convenci cu no por culpa turismo riba su mes pa daño na planeta. E hotelero no ta nenga cu hiba un turismo den forma sin control tin impacto grandi. Su mensahe netamente ta cu por haci e cambionan di maneho y inversion necesario pa sigura cu turismo ta continua, sin cu e ta haci su impacto riba medio ambiente. Bucuti/Tara Beach ta ehempel di esey.

Dump di Parkietenbos

Pa Anouk Balentina cu ta biba na Simeon Antonio, sinembargo, e mensahe di Dia di Tera na Aruba ta uno hipocrita. Balentina a hiba Gobierno y DOW Corte pa motibo di e incinerado cu no tabatin e permiso di hinder pa cuminza opera. Pero ademas di e incinerado, henter e operacion di e dump ta ilustra cu no tin sentimento real pa yega na un solucion. “Berdad sa kico ta e nificacion di ‘Earth Day?’ Palabranan y postnan riba media social ta envano ora cu esnan cu semper ta bisa di ta bin dilanti pa medio ambiente ta keda keto y no ta bisa nada tocante e destruccion ambiental mas grandi, cu ta na Parkietenbos cu ta afecta henter Aruba. Earth Day, dia di Mundo ta un dia pa demostra apoyo pa proteccion di nos medio ambiente y esaki no ta consisti di palabra bunita y saca potret bunita di caminata den mondi. Apoyo ta consisti di accion real y opone realmente e destruccion cu ta tumando luga.”

Anouk Balentina a bisa cu e realidad di Aruba ta bisto tur dia, for di cero di sushi cu ta crece te na e candelanan. Mas hende mester expone e daño cu dump di Parkietenbos ta ocasiona pa Aruba, y asina hunto por exigi solucion pa e problema.

“Ta ora cu mester stop di hinca politica cu dump sin cu ta yega na un solucion. Awe riba Dia di Tera, pone bandera politico un banda y para pa Pais Aruba. Para pa medio ambiente y naturalesa y un mundo sano. Sea consciente di desperdicio cu nos mes ta produci, y realisa cu si sigui asina, lo no tin Dia di Mundo mas si no bin cambio.”

Mester bisa cu riba e tema aki, Ewald Biemans ta sostene e pensamento di Balentina, pasobra den su concepto e ta imposibel pa kere cu despues di decadanan di ta señala y mustra riba e problema di maneho di desperdicio, te ainda Aruba no por a bin cu un solucion. No tin un maneho na e nivel mas halto. “Mi no por compronde. Mester a haci un acuerdo cu Ecotech of Ecogas pa tres aña pa a sigui traha riba un solucion.”

FPNA, Parkietenbos y Dia di Tera

Pero, mientras cu hopi ta wak e sero di dump ta crece y kima, areanan rond di dje ainda ta sostene bida y nan ta coriendo peliger. Ademas di e habitantenan rond di Parkietenbos, tin e bida marino y parhanan cu ta uza e mangelnan pa nan cas.

“Parkietenbos y e sistema anticua di maneha desperdicio ta djis un di menasanan mas directo y indirecto pa nos medio ambiente,” tabata e comentario di Natasha Silva, gerente di Fundacion Parke Nacional Aruba. E area di mangel na Parkietenbos na 2020 a pasa bou maneho di Fundacion Parke Nacional Aruba, FPNA y segun Silva, gerente, a ofrece Gobierno pa yuda busca solucion pa e areanan protegi. Te ainda ta wardando un reaccion. Locual FPNA ta preparando pa haci ta pa drenta e fase preliminario pa maneha e areanan aki, cu sin duda lo inclui limpiesa, analisis ecologico y inventarisacion di e especienan cu ta biba den e areanan. Y mas importante, crea conscientisacion. Pasobra e enfoke ta pa proteha locual tin y cu ta bibo, y restaura. “Nos lo haci esaki cu tur nos esfuerso, a pesar di nos capacidad financiero cu a disminui,” Silva a bisa Bon Dia Aruba, agregando cu ta berdad cu mester di accion. “Dia di Tera 2021 ta un campaña di conscientisacion cu a cuminza 51 aña pasa, pa restaura nos mundo y haci nos planeta saludabel atrobe. Y pa traduci esaki pa Aruba, tin algun punto di accion hopi cla.”

FPNA a bisa cu e aña aki na Juni lo lansa e Decada di Restauracion di Nacionnan Uni, cu ta 10 aña pa haci planeta saludabel atrobe. “E enfoke aki ta crucial pa Aruba, unda nos a surpasa nos capacidad di carga y a degrada nos sistemanan ecologico severamente. Pero 2030 tambe ta e deadline pa e SDG’s.” Segun Natasha Silva, tin un caminda largo pa bay y esaki lo por sosode unicamente si na nivel di Gobierno compronde e mensahe aki tambe.

Educacion

Segun Sharan Burrow, Secretario General di e International Trade Union Confederation y Kathleen Rogers di EARTHDAY.ORG, e problema cu hopi hende no ta mira con ta soluciona e problema di cambio di clima ta sinta na educacion. Desde decadanan cu a inicia e movecion ambiental global, tin mas di 3 biyon hoben cu a gradua di scol secundario sin a siña practicamente algo di un di e temanan cu mas lo afecta nan bida, cu ta cambio di clima. Mirando e risico y e oportunidadnan cu tin riba e area aki ta haci e falta di educacion riba e balor di medio ambiente hasta mas tristo. Lidernan politico ta reconoce cu cambio di clima ta un urgencia. Na e cumbre di Rio 1992, paisnan a compromete pa inclui educacion di clima den e curiculo escolar pa asina crea un contesta nacional riba e problema. Pero den mayoria pais, institucionnan y hasta organisacionnan ambiental a ignora e papel critico cu educacion di clima ta hunga den resolve e crisis di cambio di clima y hasta produci un area di trabou nobo.

Rol di Gobierno

Na Aruba, tabatin hopi fanfaria ora cu a habri Ritz Carlton. E tempo ey Bill Marriott, e patriarca di e cadena hotelero poderoso a bin Aruba y hunto cu Prome Minister Mike Eman e tempo ey, a priminti cu ta bay inverti den educacion na nivel di klas 5. El a keda na un promesa. Gobierno di Evelyn Wever Croes a tuma e SDG’s di Nacionnan Uni como un pilar pa maneho, pero nada concreto a sali di dje. E realidad di dump ta un ehempel. No a aloca fondo pa educacion riba e problema di cambio di clima, no a crea leynan pa mitiga e impacto ambiental di cada persona y actividad na Aruba.

Y pa Ewald Biemans, mescos cu e acuerdo di clima di Paris ta mustra, esun yama pa trece e conscientisacion aki ta Gobierno. E mester cuminsa na nivel halto pa bin cu maneho y ley, y asina influencia industria, comercio y ciudadano pa bira consciente di nan responsabilidad pa cuida medio ambiente y asina contribui na un miho mundo pa e siguiente generacion.

Burrow y Rogers a bisa cu ta ora pa Gobiernonan reconoce cu nan a faya y introduci den e curiculo obligatorio, educacion riba clima, mescos cu temanan manera idioma, matematica, unda por yuda esfuersonan pa crea e nocion pa consumo sostenibel y creacion di producto y servicionan cu ta bon pa medio ambiente, mientras cu alabes ta sostene oportunidadnan ecologicamente responsabel y economico nobo. “Nos mester ekipa futuro generacion cu conocemento, habilidad y entusiasmo pa sobrevivi y di berdad, biba cu exito den e decadanan cu ta bin. Y esey ta cuminza na scol.”