E Arkeologo, drs. Raymundo Dijkhoff tin 21 aña na servicio di Museo Arqueologico Nacional Aruba (MANA). Actualmente e ta hefe di MANA su departamento cientifico cu ta investiga y documenta tur hallazgo riba e tereno aki na Aruba.

Durante un entrevista cu Bon Dia Aruba, Dijkhoff a splica cu Arkeologia ta consisti di cuater area: Arkeologia, Antropologia, Linguismo y Historia, kiermen nan ta un specialista den e diferente areanan aki. Den e caso aki nan ta pone atencion na tur cuater, ya cu ora bo ta haci arkeologia mester tene cuenta cu e ta un profesion multidisciplinario. Pero den cada ramo mes bo tin hopi specialismo, y nan ta wordo implementa den nan trabao cientifico na Aruba.

Hallazgo

Un hallazgo interesante caminda nan a pone full nan profesionalismo y experiencia riba dje tin di haci cu e restonan descubri di sernan humano hunto cu un macaco. Ki interpretacion ta wordo duna na e hallazgo aki y con importante e ta? Dijkhoff a splica esaki den nos entrevista special.

Dijkhoff a bisa cu e descubrimento aki no tabata producto di un excavacion, sino di un acontecimento casual. Na aña 2000 un persona cu tabata buscando webo di prikichi a descubri den un buraco chikito algun wesonan. Despues cu polis a bin y ripara cu nan tabata restonan bieu, nan a tuma contacto cu e departamento cientifico di MANA. E tempo aya Dijkhoff hunto cu e patologo Gogorza a identifica e restonan di un adulto femenino, un mucha y macaco.

E tabata un entiero secundario, pasobra e curpa no ta completo. Ademas e buraco unda nan a ser haya, no tabata suficiente grandi pa hendenan a wordo dera eyden. Pero dicon un macaco tabata dera eynan? Raymundo Dijkhoff a bisa cu e ta un bestia no endemico cu nos no tin na Aruba. Pero na Aruba nos a yega di haya mas tipo di animal no endemico, manera bena, turtuga di awa dushi, etc… pero nunca nan no a wordo haya den un entiero.

Un aspecto cu tambe ta hala atencion den nan investigacion ta cu a pesar cu ta trata di un entiero secundario tur cos ta mustra cu tabata trata di hendenan cu a haya extra atencion despues di nan morto. “Probablemente debi na su status. Of si nan tabatin cierto posicion importante,” el a bisa.

E ubicacion unda e restonan a wordo haya ta cay den e area unda tabatin un aldea indjan costal na Savaneta. Pero e wesonan a wordo haya aproximadamente 2 kilometer for di e centro di e aldea aki. Tambe nan a wordo haya den un elevacion di alrededor di 40 meter, pues un area unda no tabatin mucho actividad prehistorico.

P’esey nan ta deduci cu ta trata di hendenan importante. Despues tambe park ranger a bin encontra 30 meter leu for di esun prome, algun wesonan aparentemente di dos hende y probablemente otro macaco. E tipo di hallazgo aki ta mustra cu probablemente e tabata un area sagrado.

 

Macaco dera

Cinco aña pasa Aruba a bay den un proyecto internacional pa forma parti di e publicacion Nonhuman Primates Of The Caribbean Islands. E tin di haci cu e luganan cu den prehistoria macaco a wordo haya den un contexto arkeologico. Pero na Aruba solamente macaco a wordo haya den un entiero hunto cu hende.

Arkeologo Dijkhoff a declara na Bon Dia Aruba cu macaco den e cosmovision di indjan Caquetio no tin niun luga. Den informacion historico y tampoco den otro tipo di material cientifico relaciona cu Caquetio, macaco no ta aparece tampoco. Aunke tin hopi animal cu si ta aparece den e cosmovision di e Caquetionan.

Ora nan a sigui investiga riba e simbologia completo di e macaco cu tabata un animal hopi comi den nos continente. Pero tambe e tabata un bestia cu tabatin un herarkia halto den sentido di inteligencia. Pero con e macaco a bin den e area unda e restonan a wordo haya?

E arkeologo a señala cu logicamente e macaco a bin for di continente. Pero ainda mester sa si ta trata aki di un regalo funebre cu a wordo sacrifica. Of si e tabata un mascota. Tambe si e macaco tabatin un funcion simbologico den e parti mitologico of cosmovision di e indjannan. Nan ta puntonan cu ainda nan mester investiga mas. Tin analisis ta wordo haci riba e wesonan pa nan haya sa exactamente for si unda e hendenan a bin. Pero tambe ki fecha exactamente nan a wordo dera.

Na final di entrevista aki, Arkeologo drs. Raymundo Dijkhoff a bisa cu e aspecto mas importante di e hallazgo aki ta cu e ta den un contexto funerario cu ta na Aruba so, den e parti Caribe, esey a wordo haya. Nan ta bezig cu un publicacion importante rond di e tema aki. “Tur cos ta interesante y importante pa nos prehistoria y historia. Pero den e caso aki, esaki ta e prome biaha cu un macaco a ser haya asina aki,” el a bisa.