A pesar di e nivel di contagio halto, e presion riba e fondo di malesa di SVB no tabata mes halto cu por a spera. Te cu augustus, e presion tabata 15 porciento, cu tabata e cobertura pa e cuarentena y isolacion cu tabata na siete dia. Di e siete dianan aki, tres tabata core pa cuenta di e doño di trabao, y cuater pa e fondo di malesa. Awor cu a hisa aumenta periodo di cuarentena na dos siman, lo mester bay mira con grandi e presion ta bay bira.

Pero Director di Banco di Seguro Social, SVB, esta Ing. Edwin Jacobs ta kere cu e impacto pa e fondo di malesa lo keda bao control, si comunidad tene cuenta cu reglanan di higiena y evita transmision.

Un transmision di virus cu ta sucede 25 porciento den famianan y 50 porciento na trabao. “No por bisa cu dato, pero analisis ta mustra cu e contagio y transmision di Covid19 ta sucede door di personanan cu no a cay hopi atras den salario. Y aki por papia di esnan cu ta traha den e sector colectivo,” Edwin Jacobs a bisa Bon Dia Aruba.

“E ta bisto cu unda tin aglomeracion ta e establecimentonan unda ta rekeri cu hende tin e placa pa gasta. Y den sector priva, tin poco cu por paga un suma di 100 pa 150 florin pa anochi, pa bishita un bar. Si mester tuma e lista di tur e establecimentonan cu Polis mester a cera, tur ta barnan popular unda hopi hende ta bini hunto pa fiesta.”

Ken a keda cu su salario?

“Aunke cu no tin di e datonan concreto, e analisis ta mustra cu e unico grupo cu no a bay atras den salario, of no a bay atras na cantidad ta e sector colectivo,” Ing. Jacobs a sigui bisa. Aki ta papia di esnan den sector publico cu a bay atras cu cinco porciento riba nan salario, y a perde mita di nan beneficio. Pero tambe esnan cu ta traha na companianan di utilidad cu a keda cu gran parti di nan salario y beneficionan.

“Si mira e cluster na WEB, mester puntra di unda a trece e virus. No ta e virus ta yega cerca trahadonan. Ta e trahadonan ta bay busca coronavirus.”

Esnan sin salario no ta fiesta

E motibo pakico SVB por cuminza traha su analisis ta basa riba e cifranan riba e fondo di malesa y e cifranan cu DVG a produci di e contagionan. “Si conclui cu 25 porciento di e contagio ta sucede na cas y 50 porciento di e contagio ta sucede na trabao, e ta nifica cu na trabao, trahadonan di un of otro manera ta haya nan mes infecta y ta trece e virus na pia di trabao. Pero, hecho ta cu di e 25 porciento di contagio cu ta sucede na cas, hopi di e hendenan aki no ta participa na e sector laboral. Y esnan cu ta depende di FASE y loonsubsidie no tin e espacio financiero pa bay gasta placa.”

E ta un tema hopi sensitivo, segun Jacobs, pero ta un realidad cu mester reconoce pa asina mira con pa dirigi e informacion. “Aunke mester bisa si cu pa awor, esun cu no ta consciente no ta pasobra no tin informacion. Al contrario. Tur hende pa awor tin e informacion kico mester haci pa evita cu ta keda contagia.” Como tal Jacobs ta sostene e posicion di Prome Minister pa cuminza escala e medidanan atrobe.

Balans
Y e problema grandi ta keda cu aunke kier economia draai, mester busca un balans entre salud publico y actividad economico. Y esnan cu tin e espacio pa gasta na locual ta considera luho, esta fiesta y bebemento di alcohol, ta e grupo cu no a bay grandemente atras na salario.

“Aruba tabatin 20.434 trahado riba loonsubsidie. Ta trata aki di hendenan cu ta haya 60 of si tin posibilidad, 80 porciento di nan salario. Y 5,000 trahado ta ricibi FASE. Mas cu mita di trahadonan den sector priva a mira un caida drastico den entrada pa luna. E grupo aki ya no tin un poder di compra y no por permiti nan mes e luho di sali y aglomera den grupo, pa fiesta. E grupo aki ta biba cu e angustia di paga nan hypotheek of huur, paga nan auto y otro gastonan. Nan lo no bay aglomera.” Esnan cu no a perde nan poder di compra a sigui cu e actitud manera situacion no a cambia mucho. “Un hende riba FASE no por gasta mucho. Y e salario mas halto bao SVB ta 5,850. Si e persona ta ricibi 60 porciento di e suma aki, tampoco ta keda mucho espacio despues di paga su debenan pa e sali bay fiesta,” Edwin Jacobs ta enfatisa.

El a tuma nota tambe di e criticanan contra hobennan cu ta aglomera na beach y otro luga, sinembargo “mi no ta kere cu clientenan di e barnan cu polis a cera ta hobennan. Mayoria ta adultonan cu toch tin un bon entrada.” Esey ta splica pakico a pesar di e cantidad di contagio, e no a keda refleha mescos riba e fondo di malesa.

Presion riba SVB

Mientrastanto, SVB ta sigui e direccion di e fondo di malesa hopi di cerca. Edwin Jacobs ta spera cu e cambio di pago pa cuarentena di siete pa 14 dia no trece un presion mucho grandi riba e fondo. Hecho ta cu Aruba no ta un excepcion. Rond mundo hendenan a cuminza rebeldia contra tur e medidanan.

Sinembargo, e realidad ta si cu e transmision ta grandi na Aruba y hopi hende ta birando malo. “Nos dokternan, cu ta 10 en total ta constantemente den comunicacion cu trahadonan cu ta malo. Ayera un solo dokter a atende no menos cu 50 persona riba un mainta. Esey ta hopi mes. Prome cu Covid, si yega na 32 pa un mainta, e tabata considera un situacion hopi serio.”

SVB a ripara cu particularmente pa esnan cu si ta tene cuenta cu e virus, e tension ta hopi halto. Y esaki tambe ta produci su consecuencianan. “Nan ta bira malo di stress. Ta hendenan cu ta cuida, pero mirando e cantidad di contagio, nan ta haya miedo. Cierto momento nan no por maneha e situacion y ta bira malo.”

Loonsubsidie

SVB ta responsabel pa e registracion di e companianan cu ta aplica pa loonsubsidie. E cantidad di esnan cu ta ricibi subsidio di salario a cuminza baha levemente. Na mei, 25,714 a ricibi loonsubsidie, compara cu 22,387 na Juni y 21,333 na juli. Na augustus e ta 20,434. Algun compania pues a cuminza asumi e pagonan nan mes.

Y aunke esaki riba su mes lo pinta un bon imagen, realidad ta otro. “Awor banconan tambe ta cuminza cobra atrobe. Nos ta premira cu hopi compania no ta bay wanta tur e gastonan aki.” Manera ta conoci, ya organisacionnan di dunado di trabao a pidi Gobierno pa permiti companianan retira trahadonan, a pesar cu ta ricibi loonsubsidie pa asina scapa mas hopi cupo di trabao posibel.

Bancarotanan na caminda

“Nos na SVB ta preparando pa e grupo di empresa cu no ta bay wanta e crisis aki mas. Hasta companianan cu ta ricibiendo loonsubsidie no ta bay wanta mas. Si nan no a logra traha un reserva pa paga tanto nan debenan na banco y otro gasto, nan lo no por wanta nan operacion. Y esaki lo tin consecuencia pa e fondo di cesantia.”

E fondo awor aki tin 20 miyon florin. “Si e compania mester bati bancarota, anto e lo ta facil pa trahadonan por aplica pa e fondo di cesantia. Nan mester djis presenta na nos, dos playslip y nos por regla nan pago. Problema ta ora cu tin companianan ta djis cera y no ta tuma accion.”

Tin ehempel di esaki. Un casino a dal porta cera y a informa su trahadonan cu no tin trabao, como tal no tin pago tampoco. Pero nunca a bati bancarota. Esaki ta haci dificil pa SVB bay investiga e situacion di e compania. “Nos capacidad di hende ta completamente dedica na loonsubsidie. Problema ta cu ora cu trahadonan mester pidi bancarota, lo mester bay haci un investigacion profundo den bukinan di e compania, determina kico ta e ‘assets’ esta e propiedadnan y determina kico por logra si mester bende esakinan. Pues ta un proceso cu ta tuma mucho mas tempo y e trahadonan ta keda sin cobra nan cesantia, te ora cu logra caba cu e investigacion.” Y Jacobs a bolbe enfatisa cu SVB no tin suficiente capacidad pa maneha e pago di loonsubsidie y tambe traha riba casonan manera e casino menciona.

E momento cu mester cobra cesantia tambe ta un momento interesante, y complica cu ainda no tin contesta riba dje. “Pa e fondo di malesa ta facil. E trahado ta ricibi 80 porciento di su salario real. Y e salario real ta e salario cu e ta ricibi e momento real, cu ta 60 of 80 porciento di su salario. Pero e pregunta ta si mester paga cesantia, riba cua salario lo mester paga? Den esaki e no ta hopi cla y nos mester bay busca e contesta ainda,” Jacobs a comenta.