Gobierno di Aruba, representa pa nos ministro encarga cu finanzas, a vocifera un opinion fuerte tocante e tema di gasto di personal. E argumento clave treci dilanti tabata cu debate riba gasto di personal mester ta basa riba hecho y no riba opinion politico. Nos por ta di acuerdo cu esey; discuti cualkier tema mester sucede a base di hecho. Opinion, cualkier cu e ta, mester ta sustenta pa e hechonan al caso, y e hechonan basico ta e promer aspecto cu tur partido, o mayoria en todo caso, mester ta di acuerdo.

Sin embargo, aki caba ta cuminza un promer desvio, pasobra cada ken por duna interpretacion diferente na e mesun hechonan fundamental, cu riba nan mes no ta e punto di discusion. Pero poniendo esey un banda, ban ‘al grano’ cu e argumento cu IMF ta indica un porcentahe di 10% como aceptable pa e tipo di economia cu nos tin. Esey ta un comparacion razonable? Den Caribe sigur, pasobra tur e islanan tin e realidad nan dilanti cu gobernacion riba un isla, sigur un chikito, ta trece hopi gasto cu por ta mes halto cu na un pais mas grandi, cu tin un base economico mas amplio pa paga e costonan aki. Ehemplo: un aeropuerto internacional cu tur su requisitonan, ta mas dificil pa un pais di 40.000 habitante mantene, cu un isla cu tin 400.000 habitante. Asina tin mas aspecto cu ta haci gobernacion den nos caso mas dificil y caro.

Awor, ora nos ta fiha solamente riba e cifra di 10% di gasto di personal gubernamental compara cu GDP, esey lo ta un discusion hopi pober. Esey pasobra e no ta nada mas cu un cifra indicador, pero cu no ta duna un impresion di e situacion real tras di esaki. Kico nos kier bisa cu esaki? Cu bo por tin un pais cu ta cumpli cu e norma cuantitativo di 10%, pero cu no a reforma su aparato publico, y esey ta haci cu e medidanan tuma pa yega na e limite ey, no a trece un mehoracion den funcionamento cualitativo di e aparato. Cu e consecuencia cu den e caso ey e aparato ta un poco menos caro, pero no ta haci loke e mester haci… Kico bo a gana cu esey? No tanto, ta parce nos, y nos por ilustra esey cu e cifranan di ultimo añanan, unda a tuma lugar un reduccion di e gastonan di personal di gobierno desde 2019, loke a haci enberdad cu nos a baha di mas di 12% te na 11%. Ademas, e cifra di tanto porciento ta un poco engañoso, pasobra e no ta duna un impresion corecto ora tin caso di desviacion grandi a base di cambio den e GDP di cierto aña, manera a sucede tambe na 2020, unda e GDP a cay grandemente y e gastonan di personal tambe a baha, pero no na mesun grado. Ademas, e situacion ey no ta bisa absolutamente nada di e eventual mehoracion den funcionamento, e aspecto cualitativo.

Conclusion: lo no ta mas efectivo, y sano, pa nos amplia e discusion den direccion di e cambionan structural cu mester tuma lugar pa nos tin un aparato publico cu ta cumpli cu e norma di 10%, y ademas ta duna prioridad na e tarea y servicionan cu ta considera mas importante. Ban cuminza papia di loke e aparato, digamos na 2025, lo mester ta haci. E cifranan basico t’ey caba, por mira nan den e presupuesto multi-anual. Lastima cu e manera di presenta esakinan ta laga afor e parti di salario subsidia, cu mester conta aden pa yega na e suma real cu ta gasta den un aña na personal. En todo caso, gobierno tin e intencion di mantene e gastonan nominalmente pareu, loke cu un crecimento continuo – modera – lo percura pa cumpli cu e norma di 10%.

Poniendo esey un banda, atrobe, ta laga nos cu e discusion ta kico nos kier mira realiza pa mehora gobernacion. Un ehemplo: den e presentacion di gobierno siman pasa den parlamento tabatin un bon presentacion di e hefe di Centrale Accountantsdienst. Loke el a trece dilanti cu mester sucede pa mehora e base di finanzas controlable, esey ta absolutamente loke mester sucede. Sin embargo, ora e mester bay ehecuta e tarea, e lo topa cu e realidad cu den ultimo dos decada sigur, a tuma lugar un ‘uitholling’ completo di e servicio clave aki. Y e pregunta kico ta bay haci pa fortifica e servicio aki no ta na su persona pa contesta, esey ta tarea di e ministro encarga. Talvez no tabatin ocasion pa haci pregunta, pero di tur manera nos no ta kere cu lo a bin pregunta critico na e mandatario, en todo caso no di e partidonan grandi, pasobra nan tur dos ta culpable na e limitacion casi fatal cu a tuma lugar den tur e añanan aki. Y e pregunta ta na su lugar: por ta cu e partidonan tabata haya conveniente pa tin un accountantsdienst cu no tabatin e capacidad operativo cu nan mester tin? No ta necesario pa nos bay den pasado ta ken a faya mas; ban haci e pregunta ta kico ta bay sucede den e tempo nos dilanti, pa pone e servicio aki ‘al dia’ den sentido cualitativo. Naturalmente esaki ta djis un ehemplo di loke mester sucede, na tur hancho y largo di gobernacion, y pesey ta bira tempo pa e debate cambia di cuantitativo pa cualitativo…