editorial.jpg

Den e ultimo dianan nos por presencia atrobe e discusion tocante e fondonan di pension (y gasto medico) . Den esaki bastante a sucede den e ultimo añanan, cu su aspecto positivo y menos positivo. Manera semper, mester analisa e asuntonan aki di tur banda. Desde entrada di gabinete Eman na 2009 e situacion di e pais no tabata facil. Tabatin un crisis economico mundial y nos a cuminsa sinti esey na Aruba tambe. Ademas e refineria tabata inoperativo loke tabatin consecuencia directo pa empleadonan di contratista, mientras e refineria a mantene su payroll. Y tabata obvio cu algo mester a sucede cu e fondonan di pension, mirando e perspectivanan dificil di ambos fondo. 

Den e prome buelta di Dialogo Social (2011) no tabatin consenso pa gara e toro na su cacho hibando e edad di  pension na 65 aña gradualmente. Representante di dunado di trabao tabata para firme pa esaki, pero gobierno a scoge banda di sindicatonan cu no kier a bay mas leu cu 60 aña ainda. A yega na acuerdo tocante e introduccion di e seguro di pension obligatorio pa sector priva, algo cu  di tur banda den dialogo tabata mira como algo necesario y deseabel. Claro cu e tabatin su consecuencia financiero pa trahado y dunado di trabao, cu a disminui poder di compra en general. Tambe a yega na reforma den fondo di APFA, y un areglo flexibel pa cobra AOV mas laat, cu a bira un fracaso. Ademas aumento di e limite di salario pa cobra prima di AOV, y algun medida menor mas.

Algun aña despues (2013) a bira visibel cu e medidanan aki no tabata suficiente pa salvaguardia e fondonan aki. E gremionan empresarial a para firme pa bay pa 65 aña di biaha, considerando cu e tempo cu a perde cu keda na 60 aña algun aña prome, a haci cu a perde e oportunidad pa bay 62 aña como fase transitorio. E sindicatonan no a yega na consenso y gobierno tabata duda ainda si mester bay cu e dunadonan di trabao. Finalmente, tempo a cuminsa preta, no a yega na un protocol cu decision unanime y gobierno a haya su mes obliga pa bay parlamento cu e cambionan den AOV (65 aña, 2 porciento di prima AOV extra, limite di salario na Afl. 85.000,-). Ademas den curso di 2014 e ministro nobo di finanzas a cuminsa delibera cu e empleadonan publico, loke a resulta den e acuerdo pa reforma fondo di pension APFA, a base di un areglo di indexering cu ta core te 2024, pa e ciudadano haya paga.

Tambe tabatin e cambio den e regimen di AZV, unda a kita 2 porciento di prima, pero a introduci dos porciento di BBO bao nomber di BAZV. Mientras cu e prima di AZV tabata significa como 40  miyon menos entrada, e BAZV ta mas di 120 miyon acerca pa aña. Cu esaki gobierno a kita un gran parti di su responsabilidad pa cu AZV, creando espacio pa gasta e placa ey na otro cos.

Kico ta e resultado di tur esey? Dos cos importante. Uno: a crea un situacion mas faborabel pa loke ta pension y salubridad publico a largo plaso. Dos: e medidanan aki tabatin consecuencia pa e cartera di e ciudadano, no pa prima pa AOV y AZV, pasobra esey a balansa otro. Pero e aumento di BBO via BAZV ta algo cu a aumenta costo di bida y a causa un contraccion den e poder di compra general, aparte di otro medida tuma.- Esaki ta loke nos ta observa ultimo añanan, cu IMF tambe ta comproba, cu e crecemento modera di turismo ta keda anula parcialmente pa e caida den poder di compra local.

Si gobierno ta desea di reclama e merito cu ta nan a actua pa tuma e medidanan strategico aki, nan por haci esey pasobra esey ta e realidad. Pero si no tabata pa presion pisa di banda di e gremionan empresarial y di gobierno di Reino tras di cortina, por ta cu gobierno a purba complace e sindicatonan, pero no tabatin espacio mas pa esey y esaki a hiba na morto di Dialogo Social posteriormente.

Finalmente tur esaki tin consecuencia pa e ciudadano pasobra ta e mester paga esaki. Gobierno di su banda lo bisa cu a introduci e ‘reparatietoeslag’  pa e salarionan te cu 25.000 florin, pero esey ta paga cu placa di impuesto, cu anteriormente a bin  di e mesun ciudadano. Of, mira diferente, esey ta parti di e placa cu gobierno a spaar riba AZV cu a uza pa paga e reparatietoeslag, loke naturalmente ta un compensacion leve pa e poder di compra. Di otro banda, tur e medidanan aki tabatin un consecuencia fuerte pa e clase medio, cu a bay paga substancialmente mas, a base di e aumento di e limite di salario pa AOV y e aumento di BAZV.

Si nos mira atras dies aña, nos por conclui cu e obstaculonan grandi relaciona cu edad y pension a keda atendi. Ta bon pa realisa si cu ta nos mes ta paga e asunto aki.