Recientemente Bon Dia Aruba a trece e noticia cu gobierno di Aruba, mas exactamente nos ministro encarga cu finanzas, ta pensando di introduci un BBO riba importacion. Esaki cu un splicacion su tras unda ta argumenta cu den e caso di e empresanan mayorista, nan lo haya restitucion di e BBO paga na momento di importacion, y ta kita esaki di e suma di BBO cu e mayorista a cobra ora e bende e mercancia. Nos no a tende tanto comentario den e demas medionan di prensa local riba esaki, mientras e ta parce nos un topico no solamente interesante, sino bastante importante pa loke por ta su efecto riba economia.

Ademas, si nos pone bon atencion, e idea di restitucion aki ta exactamente e mecanismo central di e impuesto mundialmente mas aplica, cu ta e Impuesto riba Valor Agrega, na Hulandes BTW, na Ingles VAT. E metodo di e BTW ta basa riba restitucion di loke un empresa ta paga na e ‘schakel’ anterior di cual el a haya e producto o servicio. Pa duna un poco claridad den e practica actual di BBO: awor cada luna un empresa ta entrega e lista di e BBO cu el a cobra, o cu el a absorbe pa mantene su prijs abao. Den caso di un BTW e lo mester entrega tambe un lista di e cosnan cu el a cumpra y a paga BTW ariba. Finalmente e ta paga e diferencia entre loke el a paga y a ricibi. Di e manera aki un BTW ta elimina e efecto inflacionario di e impuesto, cu den e caso di un BBO por ehemplo ta keda aumenta e prijs di producto den e siguiente link o schakel. Den nos economia mes cu un cantidad limita di schakel nos por observa e efecto di esaki, sigur cu awor e porcentahe ta na 6%.

Awor, pakico e prome apariencia di algo manera un BTW ta asina remarcable? Pasobra pa hopi aña caba Aruba, y otro islanan manera Curaçao, a haya e conseho, di IMF/World Bank, y di Hulanda, pa considera introduci un BTW, hustamente pa elimina e efecto inflacionario. Lamentablemente, semper tabatin excusa ‘de sobra’: “Nos ta chikito; esey ta bon pa pais grandi. Nos no ta cla pa e cos ey ainda. Mester di 2 aña di preparacion pa e cos ey. E ta demasiado complica,” etc. Hasta den e ultimo informe di juni 2019 di IMF ta ripiti e recomendacion di varios aña pa introduci un BTW. Por ta cu awor porfin e idea a cuminsa gana tereno den pensamento di esnan cu ta dirigi nos finanzas y nos economia? Pasobra si bo ta mira esaki como un alternativa viable den caso di e mayoristanan, anto cu tempo por implementa esey pa henter economia? Esey lo no ta mal noticia, pasobra por fin lo ta bin un cambio den e resistencia fuerte contra BTW cu a reina na Aruba pa tanto aña. Nos ta corda ainda e informe di agencia FIAS, liga na entre otro World Bank, cu na 2006 a recomenda esaki, banda di otro recomendacion cu tampoco nos a mira bira realidad. Mester bisa si cu a bin, un aña despues na 2007, un impuesto indirecto loke tabata e recomendacion mas general, pero tabata e BBO envez di e BTW.

Tambe ta importante pa nota cu na Aruba ta existi cierto apoyo pa introduccion di un BTW. Ahata por ehemplo ta pro introduccion di BTW, mientras cu Camara di Comercio, cu den pasado tabata apoya esaki, na e momento aki asina leu cu nos sa, no ta expresa su mes explicitamente na fabor. Loke si mester tene na cuenta ta cu no ta esaki so tabata recomenda pa haci den un reforma fiscal. Por ehemplo, lo ta altamente recomendable pa reforma y simplifica e actual sistema di tarifa pa importacion, cu ta un selva completo di diferente porcentahe, cu hasta anomalia completo manera e famoso 22% riba mueble, cu awor hasta lo bira 28%. Y tur esaki pa un medida Antiyano pa duna proteccion na industria na Curaçao como cincuenta aña pasa, cu milagrosamente a sobrevivi tur tempestad y tur critica. Kico nos a haci malo pa laga e castigo aki keda existi? Uniforma e tarifanan, haci bida di e ciudadano y di duanero mas facil y cobra lo suficiente pa opera un aparato gubernamental eficiente.

Di tur manera, nos por observa cu actualmente nos a yega na e fase unda lo ta mihor nos tuma despedida di e BBO, cu na 3% caba tabata un problema, pero sigur na e nivel di 6% ta cuminsa genera demasiado inflacion. Pero pa bisa berdad, nos a perde speransa caba cu lo ta bay tin mas claridad y transparencia den cual direccion e proceso aki ta bay. Nos no ta kere cu ta posible pa bin cu un bon reforma fiscal den un ambiente di secrecia y silencio. Nos no por kere cu esey ta e base riba cual kier logra haya un apoyo solido pa e plannan, si ta na pida chikito ta trece afor kico ta bay sucede. Lamentablemente nos ta depende di e transparencia cu otronan ta practica, manera CAft, pa nos haya sa sikiera algo di loke lo ta e proximo pasonan. Nos merece esaki?