Den e dianan aki tin bishita (virtual) di e delegacion di IMF cu ta bishita Aruba cada dos aña pa haci nan evaluacion periodico obligatorio. Lo topa cu tur e partnernan di custumber, y por spera aki un tempo kico nan evaluacion lo trece. Igualmente nos lo haya bishita di e dos agencianan di rating, cu ta Fitch y Standard &Poor’s, cu ta evalua tur aña. Nos por imagina caba kico lo ta gran parti di nan conclusionnan; pa esey nos por bay back den nan ultimo rapportnan cu ta data di promer cu Covid-19 a bin cambia e panorama economico.

Den e evaluacion di 2019 di IMF ta resalta varios aspecto cu awe ainda no a perde nada di nan actualidad. Por ehemplo dos aña pasa tabata evalua e plannan di e gabinete pa coregi e rumbo robez cu finanzas publico a tuma, loke a conduci na conseho riba e tereno aki. A observa cu ta necesario logra un balance entre busca recurso, a traves di medida fiscal, pero igualmente ‘racionalisa’ gasto, loke ta un bunita palabra pa ‘corta’. Ta constata tambe cu na e momento ey gobierno tabata riba bon caminda pa traha riba e medidanan pa cambia e regimen fiscal, y cu ta bira tempo pa traha riba corta gasto. Di esey nos no a mira tanto ainda, es decir, promer cu Covid-19 a obliga gobierno na haci esaki aña pasa.

Un di e asuntonan cu a enfatisa tabata e introduccion di un ‘BTW’ (VAT), un impuesto riba valor agrega, cu lo mester a bin na lugar di e BBO. Awor, e resistencia na Aruba di diferente gobierno di diferente color contra e tipo di impuesto aki ta existi pa hopi aña caba. Durante e gabinete cu a goberna di 2001 pa 2009 tambe e discusion aki tabata andando, tambe alrededor di e proceso di introduccion di e BBO na 2007. E tempo ey y despues e conseho di IMF, y otronan, a keda enfatisa introduccion di un BTW. Den e actual crisis Hulanda, cu tur e añanan ey tabata comparti e pensamento di IMF, a haya su oportunidad pa pone e BTW riba mesa atrobe. Oficialmente e acuerdo ta bisa cu lo mester scoge entre un BTW y un ABB, un impuesto di ‘cobra na porta’ manera Bonaire conoce desde 2010. Di e manera aki anto a mantene e porta habri pa otro opcion, pero sigur si no bin cambio di e regimen fiscal na mitar di aña, anto ta casi sigur cu pa januari 2022 lo tin un BTW na vigor. Esaki pasobra introduci un BTW ta costa mas preparacion y hasta e aña aki por resulta cortico pa prepara.

Otro prioridad, tambe bon conoci, ta e ‘flexibilisacion’ di legislacion laboral, cu na e momento aki gremionan empresarial ta trece dilanti como nan prioridad tambe, mientras cu esaki ta otro punto importante cu Hulanda a pone den e acuerdo cu gobierno di Aruba. Esaki ta otro punto unda e resistencia tradicionalmente ta grandi, unda di parti di sindicatonan tambe tin bastante resistencia pa laga e logronan bay cu a conquista den ultimo decadanan. Nos por observa cu na e momento aki no tin solamente resistencia pa cambia ley, sino cu tambe tin hasta violacion di ley di retiro, unda segun nos informacion despues di e sentencia di Corte di Promer Instancia cu a honra peticion di un empresa pa forza Director di Labor cumpli cu ley y Constitucion, cu ainda no a reanuda e labornan regular di e Comision di Retiro. Nos ta den campaña electoral y traha riba e cambionan cu IMF, Hulanda y e gremionan empresarial ta desea ta contrario na e interesnan politico pa gana voto unda tin mas voto pa haya, cu ta na banda di e trahador en general. Esaki por trece e gabinete den problema cu e organo di supervision COHO y cu gobierno Hulandes, cu no lo bay acepta facilmente cu ta pospone e cambionan legal te despues di september 2021, loke segun logica politico di Aruba ta loke ta bay sucede. Den e sentido aki nos ta observa cu preocupacion cu otro mehoracion cu tabata practicamente palabra caba den cuadro di e Masterplan, e famoso eradicacion di ‘red tape’ tambe lo mester warda te despues di eleccion, mientras cu tin varios asunto cu ta depende solamente di buena voluntad, nada mas. Nos ta djis menciona uno: hopi departamento ta tuma e termino maximo legal pa tuma decision riba un peticion, di seis siman, como e termino minimo, mientras nada ta stroba nan pa tuma decision mas rapido, loke den hopi caso ta posible tambe, pero esey nan no ta bisa… Pa colmo, ley ta permiti añadi seis siman mas, pues den varios caso promer cu tres luna bo no ni carga speranza cu nan ta haci algo… Ta e cosnan aki por drecha, sin cu e ta costa placa, simplemente pone hende traha…Ta e cosnan aki ta causa asina hopi rabia den economia y comunidad, y loke no tin, atrobe, ta e voluntad politico pa haci cambio. Di e manera aki nos por observa atrobe cu e aña aki lo tin repiticion di bon conseho, pero si e Hulandesnan no pone pia abao, nada no ta bay cambia, a pesar cu gremionan por bebe koffie cerca e mandatarionan concerni.