Nos a yega atrobe na e fecha na inicio di tur aña unda ta celebra fecha di nacimento di e Arubiano mas destaca di tur tempo: Gilberto François Croes. Naci na 1938, awor e lo tabata celebra su di 83 cumpleaño. Sin embargo, destino tabata otro.

Na inicio di e etapa nobo, autonomo, den bida di Aruba, esun di Betico Croes practicamente a yega na un fin. Den e añanan promer cu a yega na e final tristo aki, el a logra cosnan unico cu a pone Aruba, como promer isla Caribense den Reino, den e situacion di goza di un gobernacion propio, liber di e demas cinco islanan di e anterior Antiyas Hulandes. Pero kico ta loke mas lo mester aprecia di su acion y logronan, awendia?

Con e politico di singular estatura aki a yega na e hazaña ey, ta un historia largo den cual el a logra capta e apoyo masal di poblacion di Aruba pa e proyecto unico aki: Aruba liber di e convivencia obligatorio cu e otro islanan, loke na su opinion, y di hopi hunto cune, a trece desbentahanan grandi pa Aruba. Pero pa logra tur esey, promer cu tur cos tabata necesario pa haya e apoyo popular cu mester pa por papia cu autoridad. Y esey a cuminza cu su salida for di partido AVP unda el a cuminza su carera politico. Asina Betico a bira e di dos politico grandi cu a bandona fila di e partido berde, e promer tabata Juancho Yrausquin, ya cu e ambiente di prevalencia di un solo famia den liderazgo di e partido a haci cu esnan cu tabata desea un desaroyo mas independiente di nan carera, lo mester a bay riba nan mes. Sin embargo, e mesun experiencia aki ta encera un advertencia na su propio partido tambe, pa e mesun motibo.

Esalidanan menciona aki a impone un marca fuerte riba desaroyo politico na Aruba. For di ambos accion a surgi e movimentonan politico mas fuerte di historia di Aruba. Den añanan 50 te den decada di 60 Yrausquin a logra un coalicion amplio di tur grupo cu tabata forma e electorado, dunando espacio na candidato di e diferente gruponan aki. Despues di fayecimento di Juancho Yrausquin a cuminza e deterioro interno di e partido, pero na comienzo di decada di 1970, e salida di Betico Croes a percura pa e di dos formacion di un partido nobo cu un base amplio.

Exito di e partido nobo tabata basa riba mas cu un pilar. No solamente a logra uni y representa e Arubiano humilde, cu no tabata sinti su mes representa pa e partidonan politico existente, pero tabata representa tambe esnan cu tabata faborece un kiebra cu e otro islanan, pa Aruba por determina su propio destino y haci mihor uso di su propio potencial, segun e pensamento di esnan na fabor. Esaki a resulta den un unificacion di forza unico cu dentro di poco aña a conduci na e sucesonan di rebeldia di 1977, entre otro, y e candela ey no a paga mas. A base di e apoyo poular grandi ey a logra convence Hulanda cu simplemente mantene e structura di seis isla uni bao di un gobierno central na Corsou ya no tabata un opcion mas.

E deliberacionnan den inicio di añanan 80 a conduci na reconoce un Status Aparte pa Aruba, como pais autonomo den Reino Hulandes, pero tabata mara na e condicion di pasa pa independencia na 1991, despues na 1996, 10 aña despues di a haya e posicion di pais autonomo den Reino. Manera premira pa varios, e asunto di independencia a keda uno di ‘nos lo mira’. Den e añanan despues di 1986 a cuminza crece e consciencia cu bira independiente no tabata un bon idea pa un teritorio asina chikito y vulnerable, mirando e retonan presenta den e mundo di e momento ey, cu un narcotrafico hopi activo den e region, cu ya caba tabata afecta nos isla tambe. Ademas, segun fuentenan bon informa di e tempo ey, lo tabatin presion di parti di gobierno Mericano riba Den Haag pa no crea un problema grandi di seguridad internacional den e region cu un teritorio asina vulnerable practicamente den porta di Colombia, na e momento ey un di e preocupacionnan mas grandi pa gobierno na Washington. Awendia e problema ey a desplaza den direccion di Venezuela. Finalmente, Aruba a keda libera di e obligacion di bira independiente, loke a carga aprobacion di mayor parti di e poblacion y di e forzanan politico tambe.

Aruba den dos crisis grandi.

Remarcable ta cu na e momento aki Aruba ta pasando den e di dos crisis grandi den menos di 40 aña, e promer ainda cu presencia di Betico y e di dos nos ta bibando ‘en carne propia’ actualmente. Sin duda algun ta importante analisa e similaridad y diferencianan di e tempo ey y awor. E tempo aya, manera e decision a cay na Den Haag, Aruba a keda confronta cu un crisis di tamaño devastador, cu e ciere di e refineria di Exxon, y e consecuente caida casi total di su economia. Un di e diferencianan grandi compara cu e actual crisis tabata cu no a haya e ayudo financiero grandi manera actualmente ta e caso. Esey tabatin como consecuencia cu hopi hende no tabata capaz mas pa mantene nan cabez riba awa, y a conduci na un exodo grandi di Arubiano mes, cu pa gran mayoria a busca un mihor destino na Hulanda. Hopi a bende nan propiedad aki, hopi biaha na prijs di baca flaco, pa por tin algo pa un restart na otro pais. Den e añanan despues, tin cu a bolbe y otronan a forma un otro bida den exterior y definitivamente ta yama otro pais nan hogar. Di tur manera, e crisis a laga su cicatriznan definitivo den hopi famia Arubiano.

Esaki ta un di e diferencianan grandi, cu e situacion actual, te awor, unda e ayudo financiero structura ta manteniendo gran parti di e poblacion na e isla, wardando riba temponan mihor. Cu esaki no a duna ningun garantia cu esituacion ey lo keda asina, tur ta depende di e capacidad pa pone economia back na unda e tabata. Ademas tin un factor importante cu den añanan ochenta di siglo pasa no tabata hunga un papel: Aruba tin actualmente diezmiles di persona na e isla cu ta di otro nacionalidad, cu ta permanece na e isla, y cu ta haya ayudo Hulandes tambe pa mantene nan na bida. Esaki ta un diferencia grandi cu e situacion na inicio di decada di 80, unda e exodo di esnan di otro nacionalidad cu a perde empleo den e racionalisacion cu a bin ta tuma lugar den industria petrolero, ya a tuma lugar, cu e consecuencia cu e desempleo genera pa e crisis ey tabata toca mayoritariamente e trahador Arubiano mes.

Consecuencia politico di crisis

Pa bolbe na e persona Betico Croes y su papel den e crisis di e tempo ey, por a observa cu e crisis aki a kita hopi di e simpatia cu e tabata goza den pueblo, demostrando asina cu, manera nos por mira den tanto otro crisis grandi na otro pais, cu sobrevivencia personal pa hopi hende ta mas importante cu simpatia politico, y cu esun cu ta dirigi e pais durante e crisis tin poco probabilidad di mantene su liderazgo politico intacto. Esey a sucede cu Betico tambe: el a paga e prijs – politico – pa a asumi su responsbilidad di ahusta salario di empleado publico y sector subsidia, y di e ciudadano en general, pa acopla na e nivel di e recursonan gubernamental di e momento ey. E gratitud cu tabata existi pa su hazaña di trece e status di pais autonomo den Reino pa Aruba, no por a sirbi como suficiente contrapeso ora e crisis a explota. E tabata na mando y e tabata esun cu mester a actua y a sufri e consecuencianan. Hecho ta, y ta keda pa semper, cu el a cumpli cu su deber.

Nos ta bibando den otro tempo, parcialmente cu otro reto, y otro solucion. Loke ta keda ta e similaridad den magnitud di e dos crisisnan, cu cada un ta exigi di e mandatarionan cu ta na e timon, cu nan ta cumpli cu nan deber y no mester haci loke ta parce mas popular, sino loke ta mas necesario. Riba un dia di recorda kico Betico Croes a significa pa e pais aki, y kico e por significa ainda awe, lo corecto lo ta pa haci loke ta necesario den e crisis aki, no loke ta resulta den mas voto den e proximo eleccion.