E siman cu a termina secretario di estado encarga cu Asunto di Reino a duna Tweede Kamer un update di e estado di colaboracion cu e islanan autonomo, den cuadro di e Landspakket. En general e mandatario Hulandes a mantene un tono di poco optimismo pa loke ta e avancenan den e colaboracion cu ta coriendo mas di tres aña caba. Aunke e opinion encuanto e situacion na Aruba tabata mas positivo, por bisa cu sintoma di falta di capacidad di implementacion y un preferencia pa ‘cherry- pick’ asunto cu ta conveni politicamente e gobiernonan local, ta algo generaliza.

Tur esey no mester keda un problema, pero ta notable con cada biaha atrobe na banda Hulandes ta surgi e sorpresa, y iritacion, pa e tipo di dificultad aki. Tin e asombro cu no ta existi cierto legislacion, un condicion basico pa por actua di manera contundente como gobernacion, causando asina retraso den ehecucion. Ta parce cu cada gobierno Hulandes ta reproduci e mesun desencanto pa e situacion na e islanan, cu ta asina diferente cu na e pais madre. “Bonbini na realidad di un pais Caribense”, nos lo bisa, y por fabor percura pa na Den Haag conserva e conocimento y experiencia di traha cu e islanan. Djis haci rotacion cu empleado publico pa nan no bira demasiado rutinario den nan trabao ta un bon principio organizativo den un pais manera Hulanda, pero den e caso di colaboracion y supervision di e islanan e por resulta un desbentaha. E otro banda, politico y gobernacion local, ta opera cu hopi experiencia acumula y ta maestro den laga tempo traha na nan fabor. Den e comunicacion cu e islanan ta relativamente facil pa yega na acuerdo tocante meta y principionan di un reforma, pero den practica mayoria di politico local, no tur, ta experto den percura pa cos no cana. Ta papia bunita y alaba cambio y reforma na mesa, pero otro cos ta pa tuma e decisionnan dificil pa efectua e cambionan acorda. Y esey nos por mira den e manera cu a anda cu cierto tema, manera e introduccion di un sistema di evaluacion nobo pa empleado publico. En realidad ta un poco comico pa papia di un sistema ‘nobo’, si esun bieu no ta digno mes di carga e nomber ey. Si ta supone cu tur hende, cu sano huicio, ta di acuerdo cu un sistema moderno di evaluacion y premiacion pa bon trabao, esey no ta asina. E resistencia no ta bin solamente di sindicato representante di empleado publico, sino tambe di e aparato mes cu al maximo parcialmente ta apoya e reformanan, cu pa promer biaha den historia di e pais lo trece un evaluacion mas obhetivo y mas husto pa e empleado publico, pero cu esey e manera anticua di pensa y haci, manera den busca fabor y aprobacion politico como criterio mas importante pa promocion, no a desaparece. Ademas ta bin topa cu e realidad cu hasta e departamentonan cu mester carga e reforma lo mester restructura y repobla cu personal profesional y capacita, sino fracaso lo ta e unico garantia. Y kico nos ta mira gobierno local ta haci den e caso aki? Ta anuncia de repente cu entrante 1 di januari 2023 e sistema di evaluacion nobo lo ta na vigor. Claro cu ya mester a reconoce cu e fecha tabata hopi prematuro y cu tur cos ta move pa inicio di 2024. Awor cu nos a yega ey, ta bin resulta cu mester di legislacion nobo… Bon, na soño nan tabata cu no por a premira esey, o ta wega di retraso ta tumando lugar? Awor por anticipa cu e sistema nobo lo move pa 1 di januari 2025, cu su consecuencia previsible… E asunto en principio ta masha simple: cu un sistema mas profesional y husto e politico tin di entrega su grip riba promocion di personal y cu esey ta entrega parti di e poder pa modela e aparato publico segun nan deseo, politico. Ta tuma un sabiduria y un pensamento di otro nivel moral pa permiti, y hasta promove e cambionan cu obhetivamente ta necesario. Nos no ta mira motibo pa optimismo pa topa cu e sabiduria ey entre nos politiconan.

Algo parecido a tuma lugar cu e reforma fiscal, cu a keda na mitar caminda. E introduccion di un BTW no lo tuma lugar, y esey ta haci cu e beneficio mas grandi pa e ciudadano, e posibilidad di limita e inflacion genera localmente, den cual e actual BBO mes ta hunga un papel primordial cu su caracter cumulativo, awor na 7% pa cada link, ta bira nulo. Nos por comprende cu e reforma interno na servicio di impuesto lo mester a tuma lugar di antemano pa por conta cu e instrumentonan necesario. Nos ta mas di tres aña di a inicia e ruta aki y awor ainda ta bisa cu mester bay haci esey na promer lugar? Ademas, te awe nos no ta mira un simplificacion di e sistema fiscal aboliendo ley fiscal cu ta trece poco placa pero ta costa hopi pa cobra. No tin ningun claridad unda e reforma aki ta bay y ta parce cu gobierno di Aruba ta OK cu esey. Nan lo mustra riba algun logro manera e autoridad di ‘free trade’ pa stimula un ‘level playing field’, loke ta un bon paso, pero no mester lubida cu parti grandi di e level playing field mester bin di eliminacion di trato faborable – politico – cu un empresa por haya den un sistema fiscal sin transparencia. Falta hopi anto pa por papia di reforma real.