E cultura di gastamento y patronahe a yega su limite pa Aruba

Tin hopi discusion riba e actitud duro di Hulanda pa tene Aruba na palabracionnan haci pa por a ricibi sosten di likides. Particularmente riba e decision cu Aruba mester corta 60 miyon den gasto di AZV, a pesar cu net awor mester di mas fondo pa combati tur e retonan.

Durante e ultimo reunion publico, Miguel Mansur, lider di Accion21 a cuestiona Prome Minister, con por a acepta un condicion di Hulanda na 2020 y awor no ta cumpli cu e palabracion, y consecuentemente Aruba ta para dilanti un reto financiero mas grandi ainda, mirando cu Conseho di Minister di Reino e siman aki ta bay dicidi si ta bay manda e sosten di likides pa Aruba of no.

Specificamente Sr. Mansur a bisa cu pa motibo cu Aruba no ta cumpli cu e landspakket, Hulanda a para e sosten di likides. Riba e comentario aki, Prome Minister Evelyn Wever Croes a bisa cu e recorte di 60 miyon no ta den e landspakket sino cu tabata un palabracion na Mei 2020 pa por a haya e sosten di likides e tempo ey. Y cu e discusion riba e recorte ta separa di henter e ehecucion di e landspakket, algo cu Aruba ta cumpliendo cune. Si lesa e agenda di ehecucion di e landspakket cu Prome Minister Evelyn Wever Croes a firma na October, e texto ta bisa cu e reformanan den sector di cuido mester resulta na reduccion di e cantidad di hende cu ta bay den exterior pa trato medico, pa medio di ampliacion di e oferta di cuido den region di Caribe di Reino mes, unda e cuido di specialista ta halto. Hospitalnan tambe mester haci compra di material den conhunto, cu ta inclui remedi, medio, material y aparatura necesario. Mester racionalisa cuido di laboratorio y reduci e cantidad di laboratorio priva y e specialistanan cu ta cay bao AZV mester drenta servicio di hospital. Hulanda kier un colaboracion mas fuerte entre e cuido di prome y di dos liña, ademas cu mester re-calcula e manera con determina e tarifa di pago. Esaki mester sosode a base di un palabracion entre AZV y e autoridad di cuido di Hulanda. Ya caba a cuminza haci investigacion riba con pa desaroya y implementa efectividad y eficiencia di restructuracion di e servicio di cuido, y den e agenda di ehecucion ta papia atrobe di contribucion propio y evaluacion di e pakete basico di AZV. E tarea aki ta den man di Aruba y den e agenda di ehecucion no tin un fecha menciona. Pero, e recorte di 60 miyon ta un condicion pa haya e sosten di likides y aki ta College Aruba Financieel Toezicht, CAft ta conseha Gobierno di Reino.

Den otro palabra, Diabierna awor lo mira si CAft lo cambia di postura of si Gobierno di Reino ta dicidi pa duna sosten di likides toch a cu no a logra corta 60 miyon.

Pregunta ta con Hulanda ta asina intransigente, particularmente den un periodo hopi scur pa Aruba, empeora pa un pandemia cu a para henter economia di e pais.

Aruba nunca a fomenta un cultura di spaar

Segun dr. Luc Alofs, busca un splicacion emocional awor no ta na su luga. Hulanda a pasa den un proceso asina aki caba den su pasado recien y a mira con un ayudo mara na condicionnan stricto a traha, particularmente den culturanan unda no tin e custumber Hulandes pa anda mas cauteloso cu placa. Segun e antropologo, e situacion di Aruba no ta mucho diferente cu paisnan Europeo manera Grecia, Portugal y Spaña tabata aden. Locual Hulanda ta exigiendo di Pais Aruba no ta diferente cu locual Union Europeo a exigi di su paisnan miembro manera Grecia, esta cu ta duna ayudo financiero a cambio di reformanan pisa y cu a haci dolor tambe.

“Hulanda a exigi hopi di Italia, Grecia, Spaña y Portugal y e ta mustra cu ta e mesun exigencia tin pa Aruba,” Alofs a mustra. “E ta parce mi logico, pasobra e palabra bon gobernacion awor ta haya mas balor.” Statuut, cu ta di 1954 ya caba ta menciona e palabra bon gobernacion y ta duna Reino e responsabilidad pa su garantia. “E hecho ta si cu e definicion di e palabra a cambia y e actitud di Hulanda a cambia. Awor nos ta sinta cu no a keda wanta na bon gobernacion riba tur tereno, manera integridad y transparencia. Pero tin mas area cu nos ta cana atras. Hasta na Islanan BES cu ta Hulandes, ta cana atras riba e principionan aki cu ta importante,” Luc Alofs a bisa. “Cultura di gobernacion mester bira uno di responsabilisacion.”Y mesun cos ta conta pa e actitud di henter comunidad.”

Cultura di patronahe y di gastamento

Atrobe no ta algo cu ta conta unicamente pa Aruba, sino pa otro islanan den Reino Hulandes, esta cu tin un cultura di patronahe. “Nos nunca a siña cu si resta placa, en bes di bay gast’e, nos mester spaar. Na comienso di 1980, ora cu Lago tabata paga hopi bon, kico a haci cu e placa adicional cu Aruba a ricibi? A crea TAV, e ‘Tijdelijke ArbeidsVoorziening’ unda gasta tur e fondonan cu por a spaar na sostenedornan politico. Ta fondonan cu no a bay den productividad y tampoco a spaar.”

Y presion tabata di ambos banda, pasobra for di electorado tambe tabata kier a haya e trabaonan aki. Consecuentemente, e custumber a bira pa traha riba plannan a termino corto y nunca tabata planea pa termino largo. Corsou tambe a experiencia mescos. “Tempo di Prome Minister Liberia Peters, e sector di offshore banking tabata hopi exitoso y a produci hopi placa pa economia di entre otro Corsou. Pero nan tampoco a spaar e fondonan aki. Ora cu Shell a cera su porta, Gobierno di Antias no tabatin placa. Pues e ta algo cultural, cu no ta planifica a termino largo. Y asina ta keda presta placa y finalmente ta yega den un spiraal.”

Alofs ta considera cu esaki ta un cultura di gastamento, cu cada biaha ta haya sosten di e electorado cu atrobe ta motibo pakico gobernantenan no ta tuma paso pa trece cambio. Y si kier haci cambio den e cultura aki, mester bin cambio den mentalidad di tur dos banda. Politiconan ta constantemente bao presion, y tin e reputacion di ta manipuladornan. Pero politiconan ta hendenan cu constantemente ta bao presion pa recompensa nan votadonan, sea ta pa duna asfalt of trabao. “Pa trece cambio mester di un comunidad critico. Pero esey ta fastioso pasobra mester inverti den enseñansa. Mayoria ta gana poco salario, tin poco educacion y asina ta dificil pa crea ciudadania fuerte y critico.” Di otro banda, un di e reformanan den e landspakket ta enseñansa.