obese 1-2.jpg

Segun informacion di Iraida Thijzen di Ibisa, segun tempo a pasa, muchanan ta mas consciente di locual ta saludabel, pero aplicacion di esaki, esta come saludabel ta mas dificil. Tambe tin hopi di haber cu e cantidad di actividad fisico cu muchanan ta haciendo cu a baha, segun Sra. Thjizen.

Awendia muchanan ta pasa mucho mas tempo riba aplicacionnan electronico, cual antes no tabata e caso y por a mira muchanan tabata pasa hopi mas tempo hungando pafo. 

A puntra Sra. Thijzen kico e ta haya di reaccion i mayornan cu ta responsabel pa duna nan yiu algo di come y pues ta e persona cu ta tuma e decision di cumpra algo saludabel of no pa e muchanan. El a indica cu mayornan ta keda bisa cu prijs di cuminda saludabel ta caro. Sra. Thijzen ta mustra e mayornan e ora dicon esaki no ta necesariamente berdad y ta mustra nan riba opcionnan mas saludabel na un miho prijs. Tambe maneranan pa mayornan prepara cuminda mas eficiente pa nan yiunan.

Algun ehempel: Pan bruin volkoren, evita di duna mucha pan blanco pa come. Si e mucha no kier e prome biahanan no perde pasenshi, keda ofrece esaki te ora cu e custuma cu ta esey tin. Papa tambe ta un bon opcion pa percura pa e mucha haya nutriente parti mainta. Ambos pan y papa por wordo traha anochi adelanta y keinta mainta ora ta sirbi e mucha. Esakinan ta opcionnan facil, barata y saludabel. Pa loke ta cos di bebe, awa semper ta bon pa duna e mucha,  juice di fruta 100% of batido natural. Evita juicenan skirbi nectar cual tin mas cu 50% – 70% mas sucu cu normal.

Scol

Scol por yuda hopi den e proceso di conscientisa muchanan pa come mas saludabel y tin hopi influencia riba e muchanan tambe. Cu un bon “tractatie beleid” esta reglanan di treat ora cu un mucha haci aña, ya por yuda guia na comemento mas saludabel. Tin algun scolnan cu ya for di kleuter e muchanan no tin mag di treat cupcakes y mangel, sino un fruta y otro opcionnan mas saludabel. Segun Sra. Thijzen su conocemento tin scolnan tambe cu ta bende cos di come y bebe cu a cuminsa pone opcionnan saludabel cual ta yuda mayornan tambe ora cu a lubida di cumpra pan of algo, pa nan por duna e mucha placa pa cumpra algo na scol cu ta nutritivo.

Segun e rapport Health Monitor Aruba 2013, cual ta e documento cu cifranan oficial mas actual na Aruba, comemento no saludabel ta directamente gelink na factornan di riesgo pa loke ta desaroyo di condicionnan di salud cronico manera problema cu curason, presion halto, colesterol halto, diabetes tipo 2 y algun sorto di cancer. Awendia hende ta come hopi productonan cu demasiado vet, sucu y salo, y poco fibra y vitamina y mineral esencial. Ta wordo recomenda pa come por lo menos 200 gram di fruta y 200 gram di berdura tur dia como parti di un dieta saludabel. Segun World health Organization (WHO) consumo abou di cantidad di fruta y berdura ta bou di e top 10 riesgonan cu ta contribui na mortalidad.

Tur muchanan di scol na Aruba ta pasa door di screening di salud na scol cu ta wordo haci pa Youth Health Care Unit di DPH durante nan di dos aña na kleuter y den klas 5 na scol primario. Parti di e screening ta consisti di pisa, midi y calcula BMI di e mucha. Aruba tin un porcentahe di sobre peso y obesidad hopi halto, particularmente bou di e muchanan den klas 5.

Desde 2007 pa 2010 e porcentahe di mucha homber cu tin sobrepeso a devalua pocopoco, esaki ta mescos pa mucha hombernan cu ta sufri di obesidad. E porcentahe di mucha muhe den kleuter cu tin sobre peso a baha un poco, sigui pa un aumento durante di e mesun periodo. E porcentahe di mucha muhenan cu ta obeso ta mustra un aumento desde 2007 pa 2010 for di 10.4 pa 11.7%.

Overall e porcentahenan di mucha muhe cu tin sobre peso y obesidad ta mas halto cu di mucha homber. Muchanan di klas 5 tin porcentahe mas halto di sobre peso y obesidad compara cu muchanan den kleuter. Durante 2008 cu 2010, e porcentahe di sobre peso di mucha homber a aumenta for di 20.8% te na 27.5%. Sinembargo e porcentahe di mucha homber obeso si a baha durante e mesun periodo ey di 18.6% te na 14.9%.

Un biaha mas e mucha muhenan den klas 5 ta mustra un diferente trend di sobre peso y obesidad unda cu  e porcentahe di obesidad a subi di 23.3%  na 2008 te na 26.6% na 2010, cual ta un aumento di 3.3%. E porcentahe di mucha muhenan cu tin obesidad tambe aumenta for di 15.6% te na 16.4%.

Notabel ta cu muchanan den kleuter (muhe y homber) tin un porcentahe mas halto di peso normal. Un 10% di nan ta sufri di osbre peso den klas 5.  esaki at wordo refleha den e  cifranan halto.

WHO

E siman aki WHO a manda mensahe di su preocupacion pa e cifranan alarmante pa loke ta e cantidad di casonan di obesidad cu ta aumentando bou di muchanan bou di 5 aña, cual ta raporta di ta 41 miyon mundialmente.

Segun e organisacion e cantidad di muchanan cu ta obeso na paisnan cu entrada abou ta ams halto cu esunnan den paisnan cu entrada halto. Na 2014 e cantidad di mucha obeso a  subi den transcurso di 24 aña for di 7.5 miyon ( aña ‘90), te na 15.5 miyon (aña 2014). Asia a wordo identifica como e region cu mas di 50% di muchanan cu sobre peso, mientras cu 24% ta bay pa Africa. Specialistanan ta mustra cu e motibonan primordial pa esaki ta e factornan biologico, e estilo di bida “sinta”, disponibilidad halto di cuminda fast food y falta di cuminda saludabel. Sinembargo Comision Co Chair Peter Gluckman ta splica cu mucha no mester wordo culpa si nan tin sobre peso. “No ta nan culpa.” Bo no por culpa un mucha di dos aña pa ta gordo y floho y pa ta come mucho hopi.” Sobre peso ta  y obesidad ta impacta e calidad di bida di un mucha ya cu e ta lanta diferente barera pa nan, incluyendo fisico, psicologico y cu consecuencianan pa nan salud. WHO ta urgi pa gobiernonan, educadornan, companianan entre otro uni ta e lucha contra obesidad bou muchanan. E diferente esfuersonan pa resolve e problema aki a bay mucho slow y no consistente, pues aworaki ta sugeri pa curasha comemento saludabel, hacimento di ehercicio y pa aumenta prijs di productonan riba bebidanan cu ta contene hopi sucu.