Siman pasa Bon Dia Aruba a haci publicacion di un investigacion cu nos ta haciendo riba e tema di muchanan menor di edad riba labor. Bon Dia Aruba a acerca diferente departamento pa haci pregunta si tin mucha menor di edad den cualkier area di trabou, y si nan ta wordo exploita.

Directie Arbeid en Onderzoek (DAO) a duna nos informacion tocante trabounan cu muchanan mag di haci y na cua edad. “Actualmente nos inspeccion laboral no ta focus ariba e prohibicion pa muchanan traha. Ta actuando solamente si drenta un keho. Si haci un inspeccion y topa cu mucha ta traha, ta actua mesora pa wak si tin infraccion di ley ta tumando luga. Esaki sinembargo no a pasa hopi te cu awor”, Sharitsa Luna-Figaroa di DAO ta splica.

E ley cu ta reglamenta ken mag traha y ken no ta e ordenansa laboral 2013. Basicamente e ley ta parti e poblacion den cuatro categoria.

E prome categoria ta muchanan te cu 12 aña. E menornan di edad aki en principio no mag traha. Nan tin cu bay scol, hunga etc. Ley ta habri si e posibilidad cu nan mag haci trabounan menos pisa na scolnan y institutonan reformatorio, basta cu e trabounan tin un caracter educativo y no ta pa motibonan comercial. Un ehempel di esaki ta: un mucha cu ta yuda juffrouw na scol parti mangel, ora cu e a haci aña. Pa e trabounan menos pisa aki tuma luga, e mucha mester tin permiso di su mayornan.

E di dos categoria ta muchanan di 13 y 14 aña. E menornan di edad aki en principio no mag di traha, pero por haci, banda di locual muchanan di te cu 12 aña por haci, cierto trabounan adicional, basta cu e mayor/instituto a pidi dispensacion via un carta na director di labor y investigacion. E trabounan no mester tuma luga prome cu 7or di mainta of despues di 7or di anochi por ehempel necesario pa siña un vak of ofishi (por ehempel core un stage pa scol); trabounan cu ta normal cu ta un mucha tin cu haci esaki, (por ehempel un mucha cu ta canta canticanan di mucha); trabounan cu ni fisicamente ni mentalmente ta exigi hopi di e mucha, trabounan prohibi pa mucha haci ta entre otro: trabounan peligroso pa bida (coriente), pa salud (peliger di intoxicacion of contaminacion), of pa siguridad ( traha riba dak por ehempel); trabounan di cahero; trabounan unda cu tin cu hisa cosnan mas pisa cu 10 kilo; trabounan unda alcohol ta wordo sirbi; trabounan na unda cu mester bisti pañanan di proteccion pa evita cu algo malo ta pasa cu e mucha.

Tambe tin reglanan pa si e mucha di 13 y 14 aña ta haci e trabou ariba un dia di scol of ariba un diadomingo of den su vakantie. Esaki ta pa respeta e ley di educacion obligatorio cu ta forsa muchanan te y cu 16 aña pa bay scol, y den banda por traha un poco.

Ora di manda e peticion pa dispensacion mester manda e documentonan necesario pa substancia e motibo di e peticion (por ehempel e acuerdo di stage si ta stage e mucha tin cu bay core) y tambe e acuerdo di e mayornan. Si haya dispensacion esaki por bin cu su condicionnan/restriccionnan na fabor di e mucha.

E di tres categoria ta e hobennan pa e ley aki, cu ta menornan di edad di 15, 16, y 17 aña. Pa ley nan si mag traha, pero nan no mag haci trabou peligroso. Ariba a ser splica den liñanan grandi kico ta trabou peligroso. E grupo di hobennan aki tampoco mag traha prome cu 7or di mainta y despues di 7or di anochi. Esey kiermen cu na Aruba e edad legal pa subi e mercado laboral ta 15 aña. Den e categoria aki mester bisa si cu ta ser permiti pa e menornan di edad aki di 15, 16 y 17 aña haci cierto trabounan di riesgo (alcohol, coriente, peliger di explosion), basta cu nan ta bou guia di y supervision di un profesional cu experiencia cu ta mayor di edad. Trabounan peligroso pa hobennan ta regla den e areglo ministerial di 2013. Pa e hobennan aki tambe ta conta cu mester permiso di mayornan pa por traha.

E di cuater categoria ta e mayornan di edad, esunnan pues di 18 aña pariba. Nan mag di haci tur tipo di trabou, no obstante e sexo. Si ta haci trabounan peligroso e hefe mester percura pa nan tin paña/uniform cu ta proteha nan di e peligernan di trabou. Tambe nan mester tin bon instruccion y supervision ora ta traha cu machinan peligroso, y e mashinnan aki master wordo bon manteni. Asina sra. Sharitsa M.J. Luna-Figaroa a splica.

Nos a haya informacion di Jeanette Baars-Richard di departamento di traficacion di hende. E la splica nos cu su tarea ta explotacion di hende. “Si tin un caso cu nos tin idea cu tin un mucha ta cay bou e traficacion di hende e ora nos proceso ta cu nos ta pone den investigacion”, sra. Baars-Richard ta splica. “Si e informacion ta asina cu mester treed op, esey kiermen cu e mucha ta wordo kita di su mayornan, e ta bay den opvang, mientras cu mayornan tambe lo bay haci investigacion cu nan.”

Esey ta si tambe ora nos tin indicacion di un departamento sea voogdrijraad of sociale zaken etc.. No ta bay asina lihe si un hende ta duna keho, semper mester haci investigacion prome. E momento cu nos ta ripara cu e mucha ta den e parti di traficacion di hende e ora nos ta actua.”, sra Baars-Richard ta continua bisando.

Den e ultimo añanan no a yega di tin casonan asina den traficacion di hende, pero esey no kiermen cu no por tin un investigacion di mucha menor di edad trahando den cierto area manera supermercado of tienda. E ta un di area cu nos a clasifica como posibel risico basta biaha personanan ta wak e muchanan aki traha den supermercado etc. pero den e caso si e ta familieconstructie e muchanan aki ta yuda e no ta castigabel.

Awo si e mucha ta wordo exploita paso no por stroba e proceso di un mucha pa ta un mucha. Cada rato e tin cu traha, e no ta drumi suficiente of no ta haci su les. Casonan asina di exploitacion nos no a topa ainda”, sra. Baars-Richard a finalisa.