E maneho nobo cu a keda clarifica via publicacion e siman aki, encuanto aumento di acomodacion turistico y con pa anda cu esaki, di ministro encarga cu turismo y salubridad publico, ta mustra masha bunita pero ta leu di ta esey. No ta asina facil pa lesa den henter e ‘word salad’ aki kico realmente ta e obhetivo. Basicamente loke e mandatario y gobierno ta desea ta di actua manera e dicho Ingles ta bisa: “You cannot have your cake, and eat it”. Ta parce cu e idea ta cu no ta sacrifica nada, tur cos mester keda core y mester keda crece, basta e ta dentro di parametro di ‘sostenibilidad’, lo que sea cu esey por significa. Ademas e mandatario ta bin cu e lema di ‘high value – low impact’ cu ta parce nos un contradiccion cu no ta resolve asina facil, mucho menos cu e falta di accion contundente cu a caracteriza e maneho den ultimo 7 aña, unda ta nenga redondamente di limita e ‘impact’ halto cu turismo tin caba riba e recursonan valioso cu nos tin. Anto de repente esey ta bira e clave den maneho gubernamental?

No traha un di 500, pero 5 di 100 camber?

Un di e aspectonan mas yamativo di e maneho menciona ta cu ta recorda nos cu na 2018 caba gobierno a pronuncia un preferencia pa ‘boutique hotels’ so, pafor di Oranjestad y San Nicolas. Esey ta implica cu ainda por tin hotel nobo mas grandi na Playa y San Nicolas, fuera di e posibilidad cu e mandatario concerni por yega na formula un excepcion, segun e decreto. Ademas, e limitacion di permiso di hotel na 100 camber no ta exclui e posibilidad di ‘cluster’ di hotel dentro di e limite, di e mesun desaroyador, cu ta hiba nos den direccion di e mesun desaroyo indeseable di aglomeracion di construccion turistico, cu tur nan efecto negativo, di cual ta bisa cu kier combati nan.

Tambe, declara cu di awor en adelante nos ta bay pa mas valor, menos impacto, esey ta bon como lema publicitario, pero e ta un ilusion pasobra bo no por deshaci di e hotelnan grandi cu ta basa riba cantidad. Esey no ta e idea tampoco y nos ta anticipando e impacto di e ultimo ronda di proyecto di masa, e hotelnan cu mester bin den operacion ainda, cu ta bay causa den proximo añanan e entrada di miles di trahador cu nos no tin… Awor, bo kier mantene tur esey, anto riba dje kier habri mas hotel, basta nan ta bao di 100 camber? Cuatro o cinco di nan y ta mescos bo a duna permiso pa un grandi…

Claro cu nos por comprende pakico gobierno ta bay den e direccion aki. Tereno na costa pa construi mas hotel grandi di mes a bira imposible, pero e afan pa sirbi empresario cu ta desea lo imposible ta keda. Pues ta pasa pa un tamaño un poco peculiar pa un boutique hotel, y ademas ta declara e area di Oranjestad y San Nicolas como area unda construccion grandi ta posible ainda. Suponiendo cu den e cuadro aki ‘San Nicolas’ ta encera Sero Colorado, esaki ta anto un intento di conserva e plannan pa mas hotel riba e plateau unda actualmente e 900 cambernan di e hotel den construccion mester bin. Mas di 10 aña pasa caba a revela plannan pa banda di e actual hotel, emiti sigur cinco permiso mas pa hotel aki, pa un total di 2500 camber… Esaki ta perfectamente posible bao di e actual maneho expresa e siman aki.

Kico ta mayor peligro pa desaroyo sostenible?

Papia di desaroyo sostenible ta otro cos cu comprende y aplica loke ta necesario pa yega na esey. Ta papia di ‘high value – low impact’ como consigna pa yega na turismo sostenible, pero ta mantene porta habri pa mas actividad turistico, bao di otro parametro, pero keto bay posible, mientras di otro banda ta net gobernacion ta fayando grandemente den establece e control y supervision necesario pa limita e ‘impacto’ cu turismo tin. Ta net e componentenan cu ta den man di gobernacion ta fuera di control, mientras dado momento esey lo contribui tambe na un caida den e ‘high value’ cu ta buscando awor.

E problema cu e concepto aki ta cu e ta sugeri un intercambio cu no ta posible. Bo no por troca un hotel grandi cu centenares di camber pa habri cuatro o cinco ‘boutique hotels’ na otro lugar. Loke ta keda ta e ‘masa’ di e grandinan y ta añadi mas ‘masa’, solamente den unidad mas modera. Ademas, nos no ta mira un manera con pa detene e crecemento di e sector di ‘vacation rentals’ cu ya ta yegando na un tercera parti di e mercado. Gobierno por cobra su ‘fair share’ pero ta previsible cu e sector ta sigui crece; unda e limitacion general a keda anto?

Escasez di labor menaza mayor pa desaroyo sostenible

Ta importante defini mas exacto kico ta comprende bao di ‘desaroyo sostenible’; tambe pasobra e menaza mas grandi pa sostenibilidad di e sistema economico ta e escasez di trahador local. Cu consecuencia e importacion di labor, despues di cual gobernacion y comunidad tin cu deal cu e impacto desequilibrante cu esaki lo tin riba comunidad den tur aspecto, manera infrastructura, vivienda, y educacion. Importacion di miles di trahador y nan famia ta resolve e desequilibrio den economia, pero ta causa principal hustamente di loke ta impedi yega na desaroyo sostenible a mas largo plazo. Cu e escogencia pa sigui desaroya mas turismo, ‘comiendo e bolo y keda cune tambe’, gobierno no ta tumando e pasonan adecuado.