Desde luna di maart nos a pasa den algun luna terible, pa despues yega na e punto cu nos tabata ‘corona-free’: cla pa, cu cierto cautela, habri porta di nos pais y cuminza bolbe na un ‘normal’ un poco diferente. A pesar di ta diferente toch un reapertura cu lo permiti nos opera nos economia, gana placa, di negoshi o trabao, ‘erverybody happy’.

Sin embargo, nos ta bay conclui cinco luna despues cu e tragedia mundial aki a toca nos tambe, y e pregunta ta si berdad e asunto ta bay ta asina simple. Nos tin miedo cu no, y esey no pa loke nos a haci aki o a keda sin haci. Mas bien pa e motibo di semper, cu no lo cambia nunca, y esey ta cu nos no por defini cos pa nos mes, como teritorio chikito, dependiente di mundo pa tur cos. E storia ta masha simple, nos tur conoc’e for di cabez: nos unico pilar economico cu ta gana divisa ta turismo, y di esey e resto di economia ta depende. Como agravante, nos mercado principal ta Merca, y si nan no ta cla pa nos, anto nos tin un problema grandi, aunke con bon nos a prepara aki. Y ta aki e problema grandi ta presenta actualmente: tin un probabilidad grandi cu pa resto di aña aki e aporte di turismo Mericano lo ta minimo, no solamente cerca nos sino tambe den region di Caribe. No ta un cuestion con bon tur e paisnan recipiente ta prepara, pero ken por a pensa cu e situacion di coronavirus lo a tuma e rumbo cu el a tuma? Esnan cu ta anti-Trump, y nan ta hopi, ta bisa inmediatamente cu tur hende por a mira di antemano unda e cos aki ta bay, ora e principal economia di mundo ta sufri na man di e presidente mas ignorante y anti-ciencia den nan historia y cu a destrui tur plan cu normalmente e cientificonan lo a ehecuta. E consecuencia nos ta mira actualmente unda e speranza cu por tabata existi cu na Merca tambe un recuperacion rapdo lo por a tuma lugar, na e momento aki a somenta completamente. E pais a acumula 100.000 caso di Covid-19 den ultimo 15 dia, pa un total di mas di 4 miyon contagio y ta rumbo pa alrededor di 200.000 morto pa comienzo di november, ora lo tin eleccion presidencial. Tin experto cu hasta ta recomendando pa Merca bay, pa un parti grandi di su teritorio, back den un lockdown y cuminza completamente di nobo cu e trayecto planifica di reapertura gradual di economia. Como agravante no tin, relaciona tambe cu eleccion, ningun consenso ni liderazgo na nivel federal, loke ta haci cu no por spera tanto avance den combati e virus den e lunanan venidero tampoco.

Esaki tin dos consecuencia grandi pa nos. Uno ta cu gran parti di Merca lo ta asina infecta cu e virus cu no por permiti bishitante di e regionnan ey. E otro ta cu e golpi economico cu Merca ta haya aki lo tin consecuencia tambe pa e cantidad di hende cu lo bay biaha pa exterior, en vista di e reduccion enorme di poder di compra cu ta tumando lugar den e situacion aki. Y kico tur esey tin como consecuencia pa nos? Cu muy probablemente lo mester revisa e proyeccionnan elabora te awor? Nos por tira un vista den e Economic Outlook di Banco Central cu a sali recientemente, unda a traha un proyeccion pa resto di aña basa riba e periodo, mas largo o no, cu no tin mayor actividad economico pa via di e crisis di coronavirus. E tres scenarionan ta coresponde cu un periodo, di tres, seis y nuebe luna (desde inicio di e crisis) cu economia di Aruba por ta ‘back on track’ cu un fluho di turista considerable. Scenario A lo ta un ‘quick recovery’ cu solamente poco turismo pa un periodo di 3 luna, sigui pa un recuperacion rapido di ocupacion di hotel y empleo corespondiente. Esey ta un scenario cu ya nos a laga nos tras y no ta factible mas. Scenario B ta un recuperacion lento, cu un periodo di seis luna cu poco actividad turistico, cu un aumento di empleo perdi. Nos ta yegando na e scenario aki caba, contando desde maart y cu e actual fluho hopi modera di turista. Scenario C ta contempla un periodo te fin di aña cu poco actividad turistico y corespondiente perdida mas grandi ainda di empleo y demas consecuencia di e falta di actividad economico den otro sectornan tambe.

Ta parce nos cu nos mester ta prepara pa scenario C, por lo menos. Esey ta implica cu hopi empresa, den sector turistico directamente, pero tambe den e otro sectornan, lo ta den problema mas grandi cu nos tabata pensa te awor. Y ta e realidad aki nos lidernan politico mester tin nan dilanti ora ta discuti kico lo mester haci cu e ayudo cu Hulanda ta ofrece, pero cu ta mara na condicion. Di parti di sector priva e mensahe duna recientemente no ta laga lugar pa duda; nos mester di e ayudo ey pa no crea un situacion totalmente inmanehable na e pais aki. Ta spera cu nan tambe ta comprende esaki.