Cu interes nos a lesa e contribucion di parlamentario Christiaans-Yarzagaray tocante e varios etapanan den bida di sector turistico den cualkier pais. Sin duda algun Aruba ya ta den e fase avansa di un turismo madura, cu su riesgonan di ‘decadencia’ y di caida ireversible. Aunke cu e cifranan global di e sector no ta mustra e stagnacion of decadencia señala, tin suficiente indicacion cu nos ta yegando e punto culminante, di unda e ruta lo hiba nos den direccion abao…of no?

Naturalmente cu e observacionnan aki ta pa tuma na serio, pero tambe ta bon pa duna un cuadro di interpretacion pa esaki. Pa cuminsa, ta trata di un modelo teorico, cu ta brinda e posibilidad di anticipa e proximo fasenan di desaroyo, o decadencia, si tur cos sigui manera e ta bay. Aki ta unda tin un diferencia, entre laga tur cos bay manera nan ta bay, o tuma paso activo pa cambia e situacion. Si no haci nada, e mal noticia di e siguiente fase sigur lo yega na nos porta, cu tur su consecuencia. Pero manera mas cos den e mundo y bida aki, ta trata di actor bibo cu por haci un diferencia. Asina ta cu nos no mester laga e fenomeno di un sector ‘madura’ spanta nos, basta nos sa kico ta nos ‘next move.’ Y pa ilustra un poco mas kico nos kier bisa, laga nos repasa un par di ehemplo di turismo den otro pais, unda despues di siglo, no decada, ainda tin un turismo vibrante, mientras tin otro caso cu en berdad segun e modelo referi a bay den decadencia.

Nos ta menciona como e prome caso, no pornada, na e pais cu casi por bisa ta cuna di turismo Europeo, pasobra 200 aña pasa caba e elite economico di otro paisnan tabata bay disfruta invierno y verano na e pais aki: Suiza. Te awe ainda, Suiza su turismo ta e di cuatro sector cu mas valor di exportacion, y un acumulacion di casi 47 biyon franco Suizo na 2017 na entrada di e sector. Un ehemplo cu e modelo di ‘decadencia’ ta aplica solamente si sinta sin haci nada anto laga e modelo bira realidad. Pero kico ta e secreto di mantene e atraccion di e pais pa asina hopi tempo? Realmente, haciendo e expresion “Suiza ta manera e postcard ta mustra” bira realidad. Y riba kico realmente e exito di turismo Suizo ta basa? Wel, nan ta ‘bende’ paisahe y ta exactamente esey bo ta haya despues di tanto aña, ainda y pa hopi tempo den futuro. Un pais cu semper tabata sa di cuida su teritorio di manera firme, unda cuido di paisahe y suelo ta algo normal y logico. No ta pornada den nos region e pais cu mas ta destaca riba e tereno aki, Costa Rica, a haya e nomber bon mereci di “e Suiza di Centroamerica.”
Di otro banda por mustra riba e desaroyo di varios centro turistico na costa di Spaña, cu den e ultimo decadanan ta luchando pa mantene un industria turistico madura, cu problema serio di rentabilidad specialmente di e hotelnan di mayor tamaño cu ta depende di e turismo di masa, mas tanto ademas den verano. Banda di esaki tambe tabata hunga un papel e desorden di planificacion di urbanisacion den otro tipo di real estate, den o cerca di e centronan turistico aki, cu a conduci na un oferta exagera di espacio comercial, terminando den bancarota di hopi proyecto, cu e consecuencia di e bista mahos di tur e proyectonan fracasa aki.

Kico tur esaki ta bisa nos, den luz di e conocemento cu nos ta drentando, o miho bisa, nos a drenta caba den e fase di desaroyo regresivo di turismo. Esey ta laga nos keto bay cu e tarea ta pa ki banda nos ta bay: nos ta bay inventarisa rapidamente ta kico nos mester rescata o restaura pa nos ta un destino turistico ‘madura’ pero cu por conserva su atractividad pa hopi tempo; o nos ta bira un destino di berdad den decadencia, cu ta bay di ‘mal en peor’.

Pa nos por logra esaki, ta necesario pa nos cuminsa opera di manera distinto. Y cu nos na prome lugar ta papia di gobernacion. Ta necesario mas transparencia den planificacion, pero principalmente tambe den splicacion abierto kico ta e consehonan cu ta haya y kico ta haci cu nan. E cultura cu nos tin di pidi y scucha tur sorto di conseho, pa despues bira y bisa cu “ay, ta djis conseho e ta” no ta bay yuda nos pa nada.

Un punto hopi importante ta: limpiesa. Nos por luci manera un ‘Little Switzerland’ pero no cu e actual amontonamento di sushedad tur caminda. Ta straño cu ainda nos no ta sinti un berguensa colectivo pa con e lugar aki, cu su mas di un miyon turista ta mustra, pareu bo sali di e area di hotel. Ora ta papia di inversion, nunca nos ta referi na inversion den e cosnan aki. Y pa esun cu ta kere cu esey ta algo inutil: ban puntra e Suizonan pakico nan pais ta un destino turistico respeta ainda, despues di tanto siglo, no decada.