Awe ta celebra 30 aña cu a tuma lugar reapertura di e refineria, durante gobierno di coalicion MEP-PPA-ADN. Cu esaki a para e desmantelamento cu tabata di tuma lugar y Coastal Corporation a percura pa e inversionnan cu a haci posible cu e refineria a haya un bida nobo, cu sin embargo toch a yega na un final na maart 2012, tempo cu e propietario di e momento ey, Valero, definitivamente no tabata mira un perspectiva realistico mas pa continua cu su operacion, despues cu na 2009 ya caba a para operacion, pero manteniendo e personal riba payroll. Cu esey a bin un fin na mas di 10 aña cu e refineria a opera y a duna empleo na hopi trahador di Aruba y di exterior.

Den e edicion aki por lesa un relato cronologico di e historia di e refineria den e ultimo decadanan di parti di e partido grandi den gobierno demisionario, cu ta trahando riba otro intento pa logra otro reapertura di e refineria. Logico cu nan ta haci esaki cu un optimismo cu ta sugeri cu na 2021 nos ta den e mesun situacion cu na 1989, y esey no ta asina. Hecho ta cu na 1989 a yega na un acuerdo cu Coastal cu tabata encera un rehabilitacion di e refineria, incluyendo reconstruccion di e ‘catalytic cracker’ (‘catcracker’) cu ta un elemento indispensable pa produci gasolin di e tipo di crudo pisa cu e refineria ta diseña pa maneha. Na momento cu Exxon a dicidi di termina operacion di refineria Lago na 1984, ya e refineria no tabata produci gasolin pasobra e catcracker no tabata funciona mas y lo mester a traha un nobo. E contrato inicial entre Coastal y gobierno di Aruba tabata encera e construccion di un catcracker nobo, pero esey nunca a tuma lugar. Pa e motibo ey e refineria a keda produci producto intermedio y no producto final manera gasolin. Como compensacion Coastal a inverti den dos ‘delayed coker’ cu ta procesa e residuo di destilacion, pa finalmente saca algun producto, di cual e ‘petcoke’ (carbon) tabata esun mas interesante y pa cual Coastal tabata mira mas perspectiva riba mercado internacional. E motibo cu Coastal a duna pa no bay den un catcracker y gasolin tabata pasobra nan tabata mira un mercado regional totalmente satura. Esey realmente tabata asina caba den añanan 80 tempo cu Exxon a descarta traha un catcracker nobo. Kico ta trasfondo di esaki? Cu tur pais mayor den nos region, riba e islanan grandi y riba costa firme, practicamente tabatin nan propio refineria caba pa suministra nan mercado local exactamente cu esey: gasolin, y diesel. E situacion ey awendia ta mescos, cu consecuencia cu un refineria totalmente moderniza na Aruba, en principio no tin ningun mercado den nos region. Y esey hasta den e situacion actual cu tur e otro refinerianan di exportacion (Corsou, St Croix, Trinidad) ta cera o, den e caso di St Croix, no ta produci gasolin. Ken a haya nan falta? Ningun pais den nos region.

Pa caba e historia mira di e perspectiva con nos ta mir’e; Coastal a pasa pa man di El Paso, cu a bende e propiedad den un paquete grandi cu Valero. E tempo ey e refineria tabata valora na US$ 465 miyon so, incluyendo e cokernan cu tabatin apenas 5 aña… Esey ta bisa hopi di con tabata mira e refineria. Valero a lidia poco aña cu e problema con pa saca placa di un refineria sin producto final y a pone un fin na e operacion cu tabata hiba perdida grandi. Awor nos ta tanto aña mas leu, e refineria ta den un estado alarmante di decadencia, y contra tur perspectiva di mercado awor ta aparece e jinete salvador riba su cabay blanco cu ta bay inverti un suma biyonario pa traha algo cu tin den exceso den e mundo aki: un refineria. Tur parti di mundo tin refineria ta cera y na Aruba nan ta bay habri un. Na varios pais riba nos continente por mira cu ta desisti di traha refineria nobo y ta consolida y amplia loke tin caba. Esey ta sucede na Merca, y na un pais manera Brasil, cu tin su propio petroleo, unda Petrobras tabatin ocho refineria na benta y a desisti di traha varios otro nobo cu tabata den planning pa e añanan aki. Igualmente Shell ta deshaci di ocho refineria tambe. Pakico e cambio den strategia aki? Pasobra e empresanan grandi den petroleo a cuminza orienta mas riba diferente forma di energia renovable, entre otro hydrogen. Esey no ta implica cu lo no tin petroleo mas, petroleo lo t’ey pa hopi decada mas. Loke no tin mas ta un perspectiva di crecemento manera tabata pensa ainda 10 aña pasa.

Awor, si nos gobernantenan ta keda cana tras di e idea di un refineria completamente renoba, nan por haci esey, ta nan tin e poder. Pero esey lo ta ignorando loke ta sucediendo den e mundo rond di nos. Tin cos cu a cambia den e mundo aki desde añanan 80. Y tin tambe cos cu a keda mescos. Desde 1980 te awe no tin mercado den nos region pa productonan clave. Esey Coastal a reconoce na 1999 cambiando nan plan y ni asina, no a logra. ‘Time will tell’ con e asunto aki ta bay caba.