editorial 2_15_1.jpg

Ayera gobierno por a anuncia e bon noticia cu Repsol y Total a tuma e decision di bay haci algun perforacion di prueba den e awanan rond di Aruba. Un bon noticia cu ta mantene e posibilidad bibo cu por tin recurso natural den e subsuelo aki.  E decision di e dos companianan riba su mes caba ta bon noticia, pasobra den e negoshi aki no ta desperdicia placa si no tin perspectiva. Semper ta trata di inversion cuantioso; e fase di exploracion so caba ta core den decenas di miyones di dollar. E momento cu haya sea gas o petroleo den cantidad explotable, e inversion ta multiplica y ta bay core den centenares di miyones. Pero e prome ronda aki ta esun riesgoso, pasobra si no haya nada, ta placa cu no ta bolbe… Pero ban spera cu e tin resultado positivo, Aruba por usa e extra ey masha bon mes.

No a duna detaye ainda unda e cuatro zonanan proyecta ta localisa. Esey ta importante pa sa pasobra tin ainda un asunto pendiente encuanto e derechonan den subsuelo marino. Pa loke ta  e area di awa teritorial, no tin problema pasobra e derechonan ta pertenece na Aruba.  E rikesanan di e zona exclusivo economico ta otro asunto. Nan ta pertenece formalmente ainda na Reino Hulandes. Den e editorial aki nos a publica tocante e tema aki na juni di e aña aki, despues cu un parlamentario preocupa a haya di tende na Den Haag cu e asunto no ta regla ainda y cu hayazgo den e zona economico exclusivo di por ehemplo gas ta trece cune cu Aruba no ta doño (ainda). Pa e companianan cu ta haci exploracion esey no ta un problema. Si nan mester deal cu Hulanda pa cu esaki, nan sa sigur cu nan ta deal cu un partner experimenta y confiable. Nos no ta bisa cu Aruba no por ta un partner confiable, pero si e asunto keda manera e ta awor, e companianan no ta preocupa y lo no pone presion pa regla nada.

Kico lo ta loke mester sucede concretamente? Nos por tuma e ehemplo di nos anterior compatriotanan di Antiyas, cu na 2007 a regla e asunto pa nan mes den un ley, manera mester ta. E ley Antiyano yama ‘Landsverordening Maritiem Beheer’ cu a regla pa nan teritorio e derecho y debernan di e tratado. E tratado di Nacion Uni encuanto derecho maritimo ta data di  10 di december 1982, y yama “United Nations Convention on the Law of the Sea” (Montego Bay, Jamaica). Aki ta regla derecho encuanto  zona exclusivo economico (200 miya), derecho di pesca, recurso den awa y den subsuelo di e teritorio (gas, petroleo, e.o.), y varios asunto mas. Cu un ley manera esun Antiyano, envez di Reino, e teritorio specifico ta bira doño di e derechonan bao di e tratado, pero a la vez ta bira responsable pa raportahe na Nacion Uni encuanto e obligacionnan di e tratado. Ken mester actua?

E tentacion ta grandi, mescos cu hopi entre nos, pa sikiera specula un tiki loke nos tin nos dilanti. E prosperidad cu por sali di un hayazgo substancial por ta algo grandi, sigur pa un teritorio chikito manera Aruba. Pero pa cuminsa algo di realismo den e asunto aki. Ta bay dura un par di aña prome cu e pruebanan exploratorio bay tuma lugar. Si acaso topa cu recurso den cantidad explotable, anto e companianan mester tuma e decision di haci e inversion y esey ta decision strategico compleho. No tur proyecto ta bay mes facil y por tin un lapso di tempo di varios aña despues di e prome hayazgo, prome cu explotacion comercial por cuminsa. Anto nos ta papiando facilmente di un periodo di cinco pa siete aña desde awe…

Pero tin mas asunto pa tene cuenta cu nan. Ora haya gas, mester contempla e miho manera pa  transporta e gas na un lugar conveniente pa su mercadeo. Esey no necesariamente ta Aruba, pasobra awendia no ta tanto necesario pa tin facilidad pa purifica e gas riba costa firme; e proceso ey ta tumando lugar riba e platformnan caba. E barco cu bin busca e material por bay directamente na un lugar unda tin conexion cu mercado, y e mercado finalmente no ta Aruba. Sin embargo, tin plan tambe pa conecta Aruba cu costa firme pa e refineria por ricibi gas. Esey ta haci e pensamento surgi cu talvez ta posible pa usa Aruba como lugar di almacena gas, cu por tin su conexion cu continente.

Tur esey awor aki lamentablemente ta speculacion. E refineria no por warda tanto aña pa cuminsa opera y lo mester gas disponible dentro di aña y mey pa dos aña. Mester atende e asunto al caso awor y e otro lo sigui, of no. Y tin algo mas pa tene na cuenta: gas natural ta asina abundante den henter mundo, cu e prijs no ta loke e companianan ta desea, mirando e inversionnan grandi cu mester haci. Ta hopi proyecto a keda cancela o poni den ‘freezer’ ultimo añanan, sperando riba miho tempo. Tene cuenta cu esey.