editorial 2_15_1.jpg

Den e debate di presupuesto den Parlamento a bin dilanti tambe e tema di e posibilidad pa Aruba haci prestamo via Hulanda na un interes hopi abao, di entre 1 y 2%. Hasta a bay asina leu pa lansa critica den direccion di Madre Patria di banda di e fraccion gubernamental, con por ta cu tur pais di Union Europeo ta paga interes na e nivel abao aki, mientras cu Aruba ta pagando entre 5 y 6% pa su prestamonan haci riba mercado internacional. Esey tin un splicacion masha simpel. Aruba tin su mes baloracion pa su capacidad pa paga prestamo, cu no ta di gaba, cerca e agencianan internacional (Standard & Poor’s, Fitch, Moody’s) cu ta balora tur pais (‘rating’).  E entidadnan ta haci rating pa sector priva tambe.

Kico ta e caso anto cu e rating aki? Un pais manera Hulanda tin un baloracion totalmente diferente na esun di Aruba.  Aunke Hulanda tin un corelacion entre debe y GDP bastante halto – mas di 70% –  esaki ta ser evalua di otro forma. Consideracion ta por ehemplo cu un pais di tamaño di Hulanda tin hopi mas capacidad pa absorbe y maneha un debe halto, contando cu decenas di sector economico, reduciendo asina e riesgo di un collapse economico pa motibo di un caida di un of algun sector. En cambio, un mini estado manera Aruba, cu ademas ta conta solamente cu un sector primordial, turismo, ta hopi mas vulnerable pa incidente economico externo. Manera un caida den mercado turistico principal cu ta Merca, loke lo tin consecuencia grave pa un teritorio chikito asina. Ta p’esey ta considera cu paisnan manera Aruba no mester tin debe publico riba 40% di GDP. Nos ta na 81-82% y creciendo… E aña aki, nos mester bolbe fia mas di 100 miyon florin pa completa presupuesto. Esey ta si nos no haya atrobe e chasconan di añanan anterior, unda semper gobierno ta bin Parlamento pasobra a gasta hopi mas.

Referiendo na e posibilidad di fia cerca Hulanda, nos ta haya cu den e protocol di 2 di mei 2015 ta para cu, despues di yega na un presupuesto balansa (proyecta pa 2018), lo bin cooperacion pa yega na un ‘Begrotingskamer’. Pa e trabao di e Begrotingskamer lo stipula conhuntamente un ruta cu lo hiba Aruba na un debe di menos di 40% di GDP den e añanan despues. Es decir, gobierno di Aruba no a salba ainda di gobierno di Reino si acaso e yega na un presupuesto balansa na 2018. Ey lo cuminsa e marcha largo cu den sigur binti aña lo hiba nos na un corelacion di debe y GDP di 40% of menos. Esnan cu ta desea di kere den e storianan bunita cu e gabinete aki ta conta cu na 2018 Aruba ta ‘cla’ cu Hulanda, por dal bay, pero e speransa ey no ta cuadra cu loke tin poni den e acuerdo di aña pasa y riba cual e ley CAFT ta basa.

Ta te ora cu Aruba ta cumpli cu e stipulacionnan di e acuerdo di 2015, e caminda ta habri pa Aruba por haya acceso na prestamo di Hulanda na un interes abao. Den e caso ey Hulanda lo por inscribi riba un prestamo di bono cu Aruba ta ofrece. Esey anto no tin nada di haci cu e rating internacional, pero ta a base di e interes cu Hulanda lo bay haya di Aruba, pasobra ta esey ta loke a palabra entre nan.  Esey no ta e caso ainda y ta di Aruba su comportacion lo depende ki dia esaki lo bira realidad. Cu e actitud di confrontacion cu gobierno di Aruba ta manehando na e momento aki, apoya pa mayoria di su parlamentarionan, por lo pronto nos no lo mira esaki bira realidad. Consecuentemente nos ta keda pega cu e casi 210 miyon florin cu nos ta pagando e aña aki riba nos debenan, a base di e rating cu Aruba tin cerca e agencianan cu ta duna e rating y riba cual e prestamonan ta basa cu nos tin ta core na diferente fondo internacional grandi, manera CreditSuisse y Deutsche Bank. 

Bolbiendo na e discusion di e momento aki den Parlamento, ta remarcabel cu mayoria di parlamentario di e partido den gobierno no ta preocupa en absoluto pa e problema grandi cu e presupuesto actual ta cargando e conseho negativo di tanto CAFT como Raad van Advies.  Ta solamente parlamentario Wyatt – Ras a distingui su mes expresando su preocupacion pa e situacion aki. No tabata posibel pa capta e expresion di e cara di Prome Ministro ora el a trece su punto di bista dilanti, pero ta di supone cu e no tabata contento cu esey. Di otro banda, cu 13 asiento den Parlamento, un disidente momentaneo tampoco mester ta problema, mescos den pasado tanto Juan David Yrausquin como Marisol Tromp a yega di vota contra presupuesto di nan partido.  Mientras awor e presupuesto ta bay direccion di aprobacion sin cambio mayor, e miradanan ya ta fiha riba e evaluacion posterior cu CAFT lo bay traha despues di a ricibi e presupuesto manera aproba.