Ta Aruba mes mester percura pa implementa reformanan si realmente kier ta exitoso

Tabata un economia cu tabata practicamente stagna mientras cu debe cu si tabata crece substancialmente, a haci cu bin e necesidad pa lanta un COHO, un entidad pa yuda entre otro Aruba, introduci reformanan necesario.

Asina ta para den e memoria di informacion di rijkswet COHO cu awor ta na Parlamento. Manera ta conoci COHO tabata un di e condicionnan pa Aruba por a ricibi sosten di emergencia di Hulanda.

Berdad ta cu e pandemia di COVID-19 a para tur ingreso di entre otro Aruba, y sin ayudo, tur servicio esencial, incluso medico lo a para. Consecuentemente Hulanda a presta Aruba miyones, pero bou condicionnan stricto.

Motibo di e condicionnan ta cu motibo pakico COVID-19 a crea asina un problema grandi ta cu di 2010 pa 2019 practicamente no tabatin crecemento economico na Aruba, mescos cu ta e caso cu Corsou y St. Maarten. Mientras cu e crecemento di Aruba tabata limita, e quota di debe nacional si a aumenta drasticamente. E prestacion economico aki (crecemento chikito) ademas tabata structural, cu excepcion di situacionnan incidental. Fondo Monetario Internacional, IMF a constata ya pa hopi aña caba cu e mercado laboral ta mucho ahusta y e clima di inversion, esta e clima pa haci negoshi no ta bentahoso y ta forma un estorbo pa crecemento economico.

E debe halto di Aruba, ademas di e gasto di sector publico, particularmente e costo di personal ta forma un peso financiero mucho grandi pa economia di Aruba. Mas ainda no tin un bon conexion entre enseñansa y mercado laboral, y gasto di cuido ta mucho halto y sin tuma paso, lo sigui aumenta, mientras cu e sector financiero ta core cu risiconan. Otro punto cu Aruba, pero tambe Corsou y St. Maarten mester tene cuenta cune ta e hecho cu e pais ta permiti pa haya acceso na mercadonan financiero internacional pa haci prestamo, for di su posicion den Reino Hulandes. Esaki ta permiti Aruba haya prestamonan ta condicionnan mas faborabel.

Economia na 2020 a cay te cu 25 porciento y e quota di debe a subi drasticamente. Den caso di Aruba, e debe ta mas halto cu e Producto Interno Bruto cu ta inaceptabel pa un economia di isla chikito.

Sin reforma, economia lo tuma mucho mas largo pa recupera y realisticamente crecemento economico lo tuma hopi pa recupera netamente pa motibo di e debe halto. Pa e motibo ey, reformanan ta esencial, pa asina brinda economia, mercado labora oportunidad pa desaroya. Efectividad di e medidanan den e landspakket ta dirigi netamente pa haci tur sector resiliente.

Caracteristicanan di COHO

E Organo Caribense pa Reforma y Desaroyo, COHO ta un organo administrativo cu algun caracteristica special. E prome ta e contexto estatal den cua e ta bay opera. COHO ta un organo administrativo di Hulanda cu ta bay eherce su tareanan riba tres pais den Caribe di Reino Hulandes.

COHO no ta cay bou di Gobierno di Reino, sino bou Gobierno di Hulanda. A scoge e structura aki pa motibo cu ta Hulanda ta carga e costo di operacion y tambe e medionan financiero.

Pero COHO ta orienta specificamente riba Aruba (y Corsou y St. Maarten). Consecuentemente, e organo mester ta den bon balans den relacion cu paisnan aki. E dimension di estado di derecho ta relevante pa e forma con a duna forma na COHO, a base di e punto di salida di Statuut. Como tal, COHO lo no tuma ni asumi poder legislativo ni administrativo di e paisnan.

Pero su tarea mas bien ta pa sostene Aruba den implementacion y desaroya reforma, ademas di percura cu tin supervision riba esakinan. Sinembargo, e implementacion y desaroyo di reformanan ta tarea y autoridad di Gobierno di Aruba mes.

Mas ainda, for di e perspectiva estatal y di desaroyo, ta preferibel cu Aruba mes ta encabesa su reformanan. Pa realmente tin exito cu e reformanan, e ta esencial cu ta Aruba ta tuma rienda di proceso. E mester bira algo di Aruba mes pa asina e cambionan por ta efectivo y exitoso.

Den caso cu e autoridad di COHO ta y otro organonan menciona den e proposicion di e rijkswet COHO, por mishi cu autonomia, anto esaki ta unicamente pa motibo cu e ta necesario pa yega na e obhetivo. Pero segun e splicacion di e ley, e posibilidadnan ey lo ta minimo. Por ehempel, COHO mester aproba e plannan di accion di Aruba den relacion cu cumplimento cu e landspakket. COHO ademas ta e instancia cu ta duna subsidio.

Base huridico

COHO ta un organo independiente di Hulanda, y su base huridico ta similar cu esun di e ‘Onderzoeksraad Voor Veiligheid.’ A base di su tarea specifico, COHO no ta cay directamente bou Minister pa Asuntonan Interior y Relacionnan den Reino of Gobierno Hulandes. Tanten cu COHO ehecuta su trabou den e cuadronan stipula, manera describi den e rijkswet y landspakket, e por traha independiente y determina su mes, cua ta e forma cu ta bay brinda sosten y con ta supervisa e reformanan. Mescos ta conta pa Gobierno di Aruba. COHO lo traha independiente di Gobierno.

E control democratico riba COHO ta den man di Parlamento Hulandes (Staten-Generaal). Pero e control lo tin un dimension Caribense. COHO lo mishi terenonan cu ta cay bou autonomia di Aruba, cu mester por confia cu no ta bay cruza e limitenan huridico cu ta stipula den e landspakket, ya cu esaki ta forma e base democratico pa e funcionamento di COHO.

Den caso cu Aruba ta haya cu a surpasa su autoridad, Minister di Asuntonan General por busca asistencia huridico na e Raad van State. Ademas e Minister Hulandes pa Asuntonan Interior y Relacionnan di Reino tambe tin un papel pa hunga na momento cu of si COHO mester surpasa su autoridad.

Miembronan

COHO lo tin tres miembro cu ta nombra pa tres aña, y ta inclui e Presidente. Dos miembro mester tin afinidad cu e paisnan den Caribe. Por ehempel, un candidato mester por demostra experticio riba economia di e paisnan y/of tin conocemento y experiencia cu cultura, sociedad y politica di e paisnan. Nan por ta biba riba e paisnan of a biba pa un tempo largo. E tres paisnan, pues Aruba tambe, lo tin representacion den e comision di nombramento pa e miembronan di COHO. Nombramento di e miembronan ta sosode a base di un Koninklijke Besluit, un Decreto Real, despues cu Conseho di Minister di Reino tuma e decision final.

E criteria di nombramento di candidatonan ta cay bou responsabilidad di Minister pa Asuntonan Interior y Relacionnan di Reino, cu aprobacion di Ministernan pa Asunto General di e tres paisnan. Den otro palabra, mester tin consenso. Sinembargo, pa gana tempo, a stipula un periodo di maximo tres siman pa yega na e consenso asina cu saca e vacatura pa e candidato. Di e forma aki ta evita tardanza innecesario di funcionamento di COHO. Si e cuater mandatarionan no ta yega na un consenso riba e perfil di e candidato denter di e dianan stipula, anto Gobierno di Reino ta tuma e encargo aki.

Henter e proceso di nombramento di e miembronan di COHO ta describi den e rijkswet y tin como obhetivo pa scoge personanan cu no tin afiliacion politico cu ningun di e Gobiernonan di e paisnan, pa asina sigura cu e organo por traha independiente na cada banda di ocean.

Potret di Caribisch Netwerk.