Den tur e atencion cu ultimamente e medio aki a dedica na e problemanan social cu ta abunda den nos comunidad, tin algun conclusion general cu nos por formula. Un di nan ta cu nos tin hopi trabao pa haci ainda, y otro ta cu ainda nos ta mira keto bay cu e accion preventivo ta laga di desea, mientras accion represivo – after the fact – ta predomina. Esaki no ta bay cambia asina facil tampoco, pasobra ta parce cu e ta parti di nos cultura: nos no ta bon den planifica y ehecuta cu disciplina, y nos ta sinti nos mas na cas, ‘en nuestro charco’ manera nan ta bisa na Spaño, ora nos keda sorprendi pa algun fenomeno o problema y ta exigi di nos pa inmediatamente nos yega na un solucion.

Esaki no mester ta perfecto, ya cu nos tin semper e pretexto conveniente na man cu ‘nos a keda asalta pa e problema y nos ta haci loke por’. Cu mihor planificacion di antemano lo a yuda mengua e seriedad di e asunto previamente, ta algo cu preferiblemente no ta haya lugar den e discusion, y esun cu tribi trece e aspecto dilanti, por conta ariba cu e ta haya un avalancha di critica, di ‘hende negativo’ cu ta bin daña e fiesta di elogio cu ta drama riba e actornan principal y ‘triunfante’ den e asunto.

Un bon ehemplo di esaki ta e actual crisis di Covid-19, cu a asalta nos, mescos resto di mundo, y a exigi lo maximo di nos esfuerzo y creatividad pa busca un respuesta pa esaki. Y mester admiti cu e contesta di nos autoridadnan tabata generalmente bon, aunke aki aya cos por a bay mihor, pero esey ta semper. Unda tin trabao, tin fayo, no tin problema pa acepta esey. En todo caso, e pandemia a duna e oportunidad pa Aruba luci den loke nos ta haci bon: crisis management… Y den e caso aki nos tabata depende tambe di e habilidadnan ey, pasobra niun hende a pidi pa, y niun hende ta carga culpa di Covid-19.

Pero awor nos ta bolbe na e otro problemanan cu ta presente pa decadas, si no ta mas largo. Tin dos di nan cu a tuma proporcion alarmante caba, nan ta: nos situacion social y nos situacion di salud. Den ambos caso ta cosnan cu tin ta cushina pa tanto aña caba, y den ambos caso a trata semper di ‘bari nan bao tapijt’. Te cu nos a yega na e punto cu no por mas. Ultimamente ta bin varios caso dilanti di abuso sexual contra menor, y segun cu husticia ta bin topa cu e casonan aki, mester hiba cada persona acusa dilanti corte pa nan haya nan debido castigo. Nos por tende comentario di varios persona cu ta bisa cu “esaki ta djis e top di e ijsberg’. Nos ta kere esey inmediatamente, pasobra segun fuente di confianza, desde 1986 Aruba a conoce mas di 6.000 caso di denuncia di agresion of abuso sexual contra menor. E tristo realidad ta cu un parti masha chikito di e casonan aki a yega na corte, pa falta di prueba… Si no mehora e procedimentonan cerca e instancianan cu ta tramita caso, entre nan Cuerpo Policial, anto no ta logra mehora e situacion aki, y tur e trabao di denuncia ta pornada.

Un ehemplo reciente di esey nos por a scucha na un di nos radioemisoranan, unda un mama di un mucha cu a bira victima di abuso sexual, tabata conta con e interogacion na Polis a tuma lugar pa dos agente masculino… Nada di ayudo di psicologo, of otro profesional, nada… Imagina bo un mucha muher chikito, abusa pa un homber, mester enfrenta dos homber adulto; e mester tabata un experiencia bastante intimidante pa e criatura ey. E mester bay conta nan kico el a pasa aden cu e otro homber aya…? Nos ta na mas di dos aña di e lamentable hechonan cu a costa bida di e dos rumannan, loke a trigger henter e surgimento di e Plan di Crisis Social. A emplea, segun propio cifranan di gobierno, por lo menos 44 persona pa traha riba diseño y ehecucion di e plan. Nos por comprende cu loke a crece durante decada, nos no ta bay elimina den dos. Pero, si ponencia di e mama den su testimonio radial ta corecto, y cu ainda ni sikiera a cambia e procedimento dentro di Cuerpo Policial, unda lo mester ta ‘standard’ caba cu den e tipo di caso aki ta envolve otro tipo di profesional, manera psicologo specialisa, y den e caso particular aki un persona femenino, esey ta fuera di nos comprension.

Y pa no interpreta nos argumentacion eroneamente: e proposito no ta pa percura pa mas caso bay corte, pero unavez e delito ta cometi, sigur cu si. Mas bien ta trata di preveni, interveni na cas o na scol na tempo pa e delito no tuma lugar. Esey ta bay tuma un trabao dificil y continuo pa hopi aña. Ora nos ta papia di maneho, a largo plazo, ta papiando di scoge… Scoge entre sigui mop, o cera e cranchi. Nos mester cambia nos mentalidad di kier ‘haci cos’ ora cu e mal a sucede caba. Ey nos kier luci cu nos mop…