E cuentanan anual di 2016-2018 por ta aproba pa Parlamento, sin un declaracion di accountant manera ta e rekisito. Pero Algemene Rekenkamer en todo caso no ta sconde su opinion cu Gobierno no a cumpli cu e Ley di Comptabilidad.

Te cu 15 di december ainda ta wardando riba e concepto di e cuenta anual di 2019. Segun articulo 45 di e Ley di Comptabilidad 1989, Gobierno mester a presenta e concepto pa determina e saldo di cuenta di Pais Aruba pa e aña administrativo 2019 pa juni 1, 2020 na Parlamento. Y Algemene Rekenkamer te ainda, seis luna despues di e retraso, no a ricibi e cuenta anual di 2019 pa asina por cumpli cu e obligacion constitucional pa haci su investigacionnan.

E insiguridad actual riba e entrega di e cuenta anual di 2019 tin consecuencianan grandi pa e plan di investigacion cu Algemene Rekenkamer mester prepara. E tardanza ta stroba e esfuersonan di e poco hendenan cu tin na e organo pa ehecuta investigacionnan andando y tambe nobo. Pa e motibo aki, y pasobra e retraso existente den entrega di e cuentanan anual, Algemene Rekenkamer ta haya su mes obliga pa combina e investigacion riba 2019 cu esun di 2020.

Mester tin control efectivo riba uso di fondonan publico

Algemene Rekenkamer a bisa di tin tur comprension pa e circunstancianan actual, unda tur como Pais Aruba ta experiencia efectonan di e pandemia di COVID-19 riba funcionamento di Ministerionan y Servicionan Publico. Pero a pesar di e circunstancianan aki, Algemene Rekenkamer kier enfatisa netamente den temponan dificil, control efectivo y na tempo riba responsabilisacion di e uso di medionan publico, y e evaluacion adecuado di e diligencia y legalidad di accionnan di Gobierno. E posibilidad di un control bon y na tempo ta un aspecto importante di e proceso democratico y mester ta garantisa sin perhuicio.

Como tal, e ta di gran importancia pa limita e retraso cu a bin den duna responsabilisacion pa uso di medionan publico. Algemene Rekenkamer, cu anuncio di e procedemento aki, ta duna un contribucion na limita y eventualmente recupera e retraso cu a bin den e investigacion di cuenta anual di Pais Aruba pa e añanan administrativo 2019 y 2020. Pa e motibo ey tambe, e ta relevante cu e entrega di cuenta anual di 2020 no conoce un retraso y cu por presenta nan na tempo, pa mas tarda 1 di Juni 2021 na Algemene Rekenkamer.

Kico Algemene Rekenkamer ta investiga

E investigacion di e cuenta anual di Pais Aruba ta un investigacion cu Algemene Rekenkamer ta haci tur aña, den cuadro di su tarea constitucional. Den e investigacion Aki, Algemene Rekenkamer no ta wak solamente e cuenta anual como producto, pero tambe ta pone atencion na e aspectonan manera sostenibilidad di finanzas publico y desaroyo di e maneho financiero.

Desde cu gobierno di Aruba a anuncia di lo traha pa yega na un finanzas publico sostenibel y solido, Algemene Rekenkamer a enfoca e investigacionnan di e cuentanan anual ariba realisacion di e meta aki. Ta hopi importante pa e Pais por yega cu tempo na un finanzas publico sostenibel y saludabel. Por logra esaki door di por ehempel baha y maneha e gastonan y tambe aumenta entrada.

Sostenibilidad finanzas publico

E ultimo añanan Algemene Rekenkamer a sigui e desaroyonan aki di cerca y a raporta tambe ariba esaki. E pregunta clave ta den ki grado e medidanan cu gobierno a tuma na aña 2018 a duna resultado conforme e meta pa logra sostenibilidad di finanzas publico riba termino. Banda di esaki a verifica si gobierno a tene su mes na e presupuesto di 2018, teniendo na consideracion cumplimento di e leynan vigente y e maneho financiero pa 2018.

Resultadonan 2018 no ta suficiente

Algemene Rekenkamer ta conclui cu realisacion di un finanzas publico sostenibel y solido ta dificil pa pone den marcha. E resultadonan di aña 2018 no ta suficiente ainda pa sostene e meta di un finanzas publico sostenibel riba termino. Si no logra pa ordena e finanzas publico, e consecuencia lo ta enorme pa e Pais y su pueblo. Por ehempel Pais Aruba lo ta incapaz pa absorba e golpinan financiero inespera. Pa por logra e resultadonan duradero y pa por tin progreso den esaki, ta necesario pa tin un maneho structura. Pa esaki ta necesario e esfuerso conhunto di tur minister. Si anuncia accionnan di maneho, mester percura pa ehecuta esaki debidamente. Mester traduci e metanan general den plannan di accion concreto dentro di tur ministerio.

Resultado 2018 a empeora

Algemene Rekenkamer ta conclui cu e resultado financiero di aña 2018 a empeora levemente compara cu e aña anterior. Esaki a sosode particularmente pa motibo cu e aumento simultaneo di e gastonan, compara cu aña 2017, a anula e efecto di aumento di entrada na 2018. Pa locual ta trata ehecucion di e presupuesto, a constata cu tin gastonan cu ta surpasa e presupuesto tanto ariba nivel total, nivel di e ministerionan y tambe ariba nivel di ‘budgethouder/hoofdkostensoort’. E motibonan cu a surpasa varios di e gastonan, no ta suficientemente splica den e cuenta anual di e Pais. Door di falta di e splicacionnan aki, e transparencia na Parlamento ta core peliger (comply or explain).

Por ultimo, Algemene Rekenkamer ta conclui cu no por garantisa cu e gastonan y entradanan ta legitimo (hustifica), integro (completo y confiabel) y exacto pa motibo di deficiencia den e administracion financiero. E deficiencianan cu ta afecta e legitimidad ta visibel den e maneho di personal na Departamento di Recurso Humano (DRH) y den e maneho di subsidio.

No por garantisa entrada

For di Departamento di Impuesto (DIMP), no por a demostra con ta garantisa cu e total di entrada di impuesto riba ganashi, BBO, y B-AVP ta completo, confiabel y exacto. Algemene Rekenkamer ta recomenda gobierno pa determina e metanan realistico pa cada ministerio individualmente cu ta conecta na e meta general di Pais. Pa realisacion di esakinan mester haci compromisonan cla y traha un plan di accion, cu e supervision necesario pa por haci ahustacionnan na tempo. Algemene Rekenkamer ta di opinion cu a yega tempo pa tin transparencia den e maneho financiero di e entidadnan cu haci perdida. Algemene Rekenkamer ta sugeri na gobierno pa pone condicionnan ora di asigna recurso na e entidadnan aki. Esaki ta pa evita cu Pais cada bes tin cu sigui duna

placa na e entidadnan aki, sin bista ariba un futuro mehoracion, cu tur e consecuencianan cu esaki por tin pa cu finanzas publico.

Mester yega na surplus

Mirando e desaroyo den e gastonan, Algemene Rekenkamer ta enfatisa un biaha mas pa bin cu maneho structura pa den corto tempo por cambia e deficit den un surplus manera e norma di e presupuesto acorda. Ademas Algemene Rekenkamer ta sugeri gobierno pa sigura cu principalmente e departamentonan vital manera DIMP, Directie Financiën y DRH por dispone di un departamento di IC/AO y cu e departamentonan aki por ta capacita pa por haci e trabaonan di control interno. Por ultimo Algemene Rekenkamer ta enfatisa e importancia pa finalisa e ciclo presupuestario di e añanan 2016 y 2017 pa evita mas retraso.

Reaccion Minister

Minister di finanzas a reacciona riba e rapport di Algemene Rekenkamer. Den su reaccion e Minister a indica cu e ta di acuerdo cu varios aspecto cu Algemene Rekenkamer a trece dilanti y tambe e ta splica su punto di bista riba algun punto. Asina e minister ta indica cu e situacion financiero a empeora pa motibo cu no a realisa e entradanan manera a premira, y no pa motibo di subida di gastonan compara cu 2017. Tambe e minister ta

pidi den su reaccion pa aclaracion ariba algun punto y a indica di lo tuma pasonan pa atende cu cierto puntonan di atencion.

Algemene Rekenkamer a bisa den su conclusion ta aprecia e hecho cu Minister di finanzas a duna un contesta detaya ariba e contenido di e rapport, specialmente den un tempo di crisis sin precedente. Algemene Rekenkamer ta duna su opinion ariba e puntonan cu e Minister a trece dilanti den su reaccion. Ademas Algemene Rekenkamer ta enfatisa e importancia di mitiga e crecemento di gastonan pa asina por yega na un finanzas publico sostenibel.