E siman aki ta sucediendo cosnan na nivel politico y hudicial na Merca, cu ta yama atencion na gran parti di mundo. Como pais importante pa nos tambe, ta bon pa presta atencion na loke ta pasando aya, pasobra nos por siña di esey.

Pa promer biaha den historia di Estadonan Uni, autoridadnan hudicial a haya ta necesario pa invadi hogar di un ex-presidente Mericano, en busca di material relaciona cu un caso hudicial, cu por ta involucra e ex-presidente y/o otro persona. For di declaracion di e politico y su famia mes a resulta cu esaki lo ta relaciona cu documento propiedad di e pais, incluyendo material altamente confidencial, cu Trump lo a tene atras y a hiba na su residencia. Mas tempran e aña aki el a debolbe cierto material na e Archivo Nacional, pero aparentemente no tur cos, loke a hiba autoridadnan na e decision pa bin busca e faltante documentonan cu lo tabata ainda den poder di e ex-mandatario.

Inmediatamente e dos bandanan politico di e pais, altamente dividi, a cuminza intercambia opinion candente, na fabor o contra e politico. Cu e tipo di intercambio di opinion aki casi nunca ta sobresali den uso di comentario sensato, a resulta den e caso aki tambe. E ta haci nos corda e casonan cu nos a experimenta den e ultimo añanan aki mes, unda te awor tres (ex-)ministro a keda confronta cu accion hudicial, tocante crimen cometi durante nan funcionamento como mandatario, y como agravante siendo lider di un organisacion criminal. Aki tambe a inicia inmediatamente un cacofonia di comentario, bastante carente di conocimento di e materia, y cu un exceso di emocion. Scucha y evalua e opinionnan aki no ta clarifica nada, ta importante mantene cabez friu y analiza pa bo mes.

Pa cuminza, ta facil pa esnan cu ta apoya un politico den un situacion asina bisa cu ta ‘persecucion politico’. Y si acaso e politico bay cera, ta papia mesora di un ‘preso politico’ mientras mas bien ta trata di un ‘politico preso’ loke ta algo totalmente diferente… Sin embargo, un vistazo riba e proceso normal, aki y na Merca, pa yega na un ‘search warrant’ ta un proceso hudicial cu ta envolve e papel di un huez, cu ta firma pa aproba e busqueda. Y pa por convence un huez no ta cuestion di simplemente bisa huez cu autoridadnan ta ‘haya un bon idea’ pa haci tal. Ta bastante indicacion mester di por lo menos e probabilidad di un caso di delito cometi y cu e busqueda den e lugar(nan) indica por resulta den mas evidencia importante den e caso. Den dos di e tres casonan envolviendo un ministro a resulta cu ta trata di diezmiles di pagina di documento, di cual un parti considerable lo tabata riba mesa caba di e huez comisario cu a firma pa e invasionnan hudicial tuma lugar.

Pero tin un aspecto mas cu ta trece e pregunta con esaki ta cerca nos. Esey ta cu vigilancia riba documento di propiedad publico ta mara na legislacion estricto na Merca, mientras cu cerca nos esey ta un parti cu demasiado facil nos ta pone un banda, talvez suponiendo cu e cosnan aki cerca nos ta bon regla. Nos ta duda di esey, y loke a sucede den ultimo transicion di poder administrativo na 2017 na Aruba ta ilustra esey tambe. Segun e gobierno nobo tabatin un desorden completo den Bestuurskantoor unda hopi documentacion tabata falta y e respuesta di e gobierno saliente tabata uno di frescura envez di responde na un manera responsable. Te awe ainda e asunto aki no a haya mas atencion, mientras ta importante pa futuro pa evita repiticion di e sucesonan ey. No ta basta pa bisa cu “Nos no ta manera nan”, ta importante cu tin un structura legal administrativo, cu ta duna debido proteccion na e propiedad publico, cu no ta pertenece na ningun politico: bo ta drenta pa haci bo trabao y ta sali cu loke bo a drenta. Nos sa di experiencia, comparti cu varios empleado publico di conducta intachable, cu e comportamento corecto ta depende grandemente di integridad personal di un funcionario cu mester maneha material confidencial, pero no cu tin un structura estricto cu ta exigi tal conducta, cu consecuencia grave hudicial si no ta cumpli cu esaki. Ultimo añanan a bira keto encuanto e asunto aki, y nos no ta sigur cu tin trabao na caminda pa crea e base legal pa tal sistema di conservacion di documento oficial.

En todo caso, nos por conclui cu for di falta di consecuencia pa esnan cu lo a malmaneha imformacion oficial, cu sea no tin caso, o no tin legislacion corespondiente riba cual lo mester a basa un caso hudicial. Si e situacion ey keda asina, den e proximo cambio di gobierno lo por sucede e mesun incidente aki, unda e gobierno saliente ta haci bida di e siguiente mas dificil, y den e proceso ta e comunidad ta keda perhudica.

Ademas, nos mester bisa cu en general nos ta mira demasiado poco legislacion riba e tipo di tereno aki bira realidad. Nos gobierno y parlamento ta traha mas tanto riba e leynan cu ta hala atencion y cu ta urgente, pero e trabao dificil di mehora gobernacion a traves di e leynan necesario pa atende e asuntonan menos ‘popular’ aki, casi semper ta keda benta un banda. Esey tambe mester ta parti di bon gobernacion…