Si cos bay bon, den e debate (di ‘Millenials’) di awe nochi lo tin atencion pa e tema di ‘transparencia’. Esey lo ta bon, basta algo bay sucede pa mehora nos situacion encuanto esaki. Aunke varios biaha e tabata topico den e editorial aki, nos no por caba di comprende pakico mester maneha tanto cos cu tanto secresia asina na Aruba. Den e sentido aki nos ta kedando atras tambe cu resto di mundo, unda transparencia ta birando un factor indispensabel di bon gobernacion. No cu na tur pais ta cumpli sagradamente cu loke nan ta predica; nan tambe tin politico cu ta bisa un cos, y ta haci otro. Pero en general hopi di nan ta mas habri den hopi asunto.

Esaki no ta conta solamente pa gobernacion den sentido estricto, pero tambe encuanto e reglanan pa sector priva. Y si nos kier avansa den e sentido aki, lo ta necesario tira un bon bista riba kico nos gobernacion ta haci den esaki. Un ehemplo cu a yega di bin dilanti na mas cu un ocasion: nos empresanan estatal y otro entidad semi-gubernamental cu no ta publica ni relato, ni cuenta financiero anual. Esaki ta algo fundamental pa cualkier gobierno cu ta gaba cu nan ta practica transparencia. Y transparencia no ta ora bo ta entrega bo cuenta anual na un ministro, pero ora bo publica esaki na un manera accesibel pa publico en general.

Claro cu nos ta comprende cu esun den gobierno kier tene cierto hecho scondi for di publico. Ehemplo: si Arubus ta aumenta prijs di carchi di bus barbaramente, y ta argumenta cu esey ta necesario pa por cubri nan operacion, ta bira interesante pa sa si esey ta berdad. Al fin y al cabo, nos ta papiando di esunnan entre nos cu no por afford un auto. Ademas a introduci pago pa parkeer, cu via dividend (ganashi) di AruParking mester yuda financia operacion sano di Arubus. Anto pakico mester ta un secreto cu no por laga Aruba sa, con ta para financieramente cu e compania?

Mescos tambe e caso di esun cu ta bisa cu ta ‘di nos e ta’, Setar. E ta ‘di nos’, pero  nos no por haya cuenta anual pa mira di ‘nos’ compania. Anto ora cu e director ta para conta cuenta na prensa, cu ‘Whatsapp’ ta enemigo number uno di e compania, nos mester kere pa su cara bunita? Lo no ta normal cu e ta referi na su cuenta anual, cu consecuencia cu nos no mester kere su palabra so, pero por mira cu nos mes wowo con e entradanan di cierto actividad economico ta bay?

Manera semper, tur storia tin dos banda, y na Aruba tambe tin organismo (semi)gubernamental cu ta asumi nan responsabilidad di informa pueblo debidamente y nos ta menciona nan explicitamente. Nos tin asina Banco Central, Camara di Comercio, AZV, y WEB Aruba NV; den tur caso bo por bay riba nan website y haya informacion al caso, manera mester ta, pa bo por forma bo opinion con nan respectivo gerencia ta maneha dicho  compania of organismo. Bo por ta di acuerdo of no, cu nan ta gasta segun bo demasiado pa tal o cual asunto, pero en todo caso bo por discuti algo cu e cifranan bo dilanti. Kico tanto anto ta e problema, cu tin e otronan cu asina hopi miedo pa publica nan maneho financiero? Nos sa cu ora bo acerca e directornan cu e pregunta aki, prome cos cu nan ta haci ta mustra den direccion di e ministro, cu no ta dispuesto di publica…

Y e asunto di secresia exagera den gobierno no ta conta solamente pa asunto manera cuenta anual. Nos tin un bunita ley cu ta parce cu ta Hulanda a obliga nos introducie, pero bao di cual practicamente ningun persona a yega d haya un pida papel. Nos ta referi na e Landsverordening Openbaarheid van Bestuur (LOB), cu tin hopi aña di existencia caba, pero practicamente no ta funciona. Otro pregunta concreto cu por haci na e lidernan politico, si nan ta dispuesto di cuminsa actua ‘normal’. Manera un gobierno moderno y honesto, cu ta duna contesta y e documentonan cu e ciudadanonan ta pidi. Y pa nos comprende bon kico e ley aki ta encera: un ciudadano no mester demostra ki interes specifico e tin pa e por haya tal o cual documento. Excepcion naturalmente ta existi pa asunto unda siguridad nacional ta envolvi. Pero esey mas tanto no ta e caso. Un cuenta anual di un compania estatal dificilmente ta cualifica como asunto di siguridad nacional, aunke por tin ministro cu ta pensa asina.  

Asina anto e debate di awe nochi ta parce nos un excelente oportunidad pa nos puntra e politiconan directamente, si nan ta keda predica transparencia como un promesa eterno (y bashi) na e pueblo votado, anto ora nan ta den gobierno nan no kier divulga ningun informacion, realmente faltando respet na e ciudadano. O cu nan ta cuminsa un bida nobo, unda nos por bira un pais ‘normal’, unda peticion ‘normal’ y rasonabel di ciudadano pa por tin informacion ‘normal’, por ser trata… wel, normal!