Tur loke ta bay contra regla of ley di un pais, ta un crimen cu ta ricibi un castigo. Seraida Pemberton-Leonard, director di Reclassering, a splica tocante e factornan cu por hiba un hoben na comete un crimen.

Pemberton-Leonard a cuminsa remarcando cu hende ta bisa cu tur cos ta cuminsa na educacion di cas. Pero algun tin bon educacion y sinembargo ainda ta comete crimen. E ta comenta cu tin un dicho ta bisa ‘it takes a village to raise a child’, esta ta tuma un bario pa cria un mucha, agregando cu no ta solamente mama y tata.

“E ta hopi factornan cu ta hunga rol ora cu un hoben comete un delito y mester tene na cuenta cu e factor protectivo mester ta hopi fuerte. Si e factor protectivo di cas ta fuerte en berdad e mucha ta mas fuerte, pero esey no kiermen cu e mucha no ta cay cera”, e ta expresa.

Sinembargo e ta bisa cu ora den cas e tin bon base, por ta cu amistad ta debil of na scol no ta duna un bon acogida, e por ta trabou; tin hopi cosnan cu por haci cu e hoben ta bay haci algo robes siendo cu mama y tata a dun’e un bon educacion. E no ta keda na un factor so.

E ta insisti cu ta un combinacion di diferente factor. E hoben por ta bon den un pero den otro no. Tambe ta splica cu un di e factornan ta e personalidad mes di e hoben. “Den un famia por tin tres yiu bon y un ta sali malo. Tur ta haya e mesun educacion, pero un a sali cu caracter mas vulnerabel y por wordo influencia di amigo.”

Por pasa cu e hoben ta mas vulnerabel pa uzo di droga. “No ta un cos so, pues no por bisa ta droga of ta amigo.” Sino cu ora un hoben cay cera ta pa un combinacion di factor.

Psicologicamente un hoben por pasa den di trauma y ta keda stabiel. Otro hoben por pasa den e mesun trauma y ta desekilibra. Pa e motibo aki, no por bisa cu ta un factor, sino semper combinacion cu ta pone e hoben cay cera.

Bon Dia Aruba a puntra Pemberton-Leonard con e actitud di e hoben por wordo afecta. “E por ser afecta cu tur cos, tur cos ta haci influencia den e forma di pensa di e hoben. Mayornan divorcia, na scol un hoben por comete un delito. Tur cos cu ta trigger e hoben – nos ta midi esey.”

‘Trigger’ ta referi na locual ta yama nos atencion pa haci algo. E ta continua splica cu e ‘trigger’ den bida ta pone pa haci algo, sea grandi of chikito, anto pa motibo cu e mucha tin e ‘trigger’, e ta haya e motivacion pa comete cierto acto of delito.

E motivacion ta pa nan hacie. Si un hoben tin hamber, esey ta bira e trigger, anto pa motibo cu e tin hamber a dun’e e motivacion pa bay horta pa por haya cuminda of placa. “Mi tin hamber, p’esey mi a bay horta, pero e trigger ta e situacion financiero. Por pasa cu e situacion na cas ta bon, pero el a bay horta pa e sensacion di sinti kico e ta pa bay horta.”

E ta duna di conoce cu esey tambe nan ta midi, pa nan por sa kico exactamente e actitud ta, ya cu esaki ta varia. Algun ehempel cu e ta duna ta por ehempel den caso di divorcio e hoben kier atencion; e ta namora, envidia, celos, hyperactividad manera ADHD.

“E por varia, anto e ta algo interno pa sinti e rush. E sensacion pa nan sinti kico e ta pa haci algo malo. Si nan horta pa atencion, esey ta bira su trigger pero di un forma negativo. Esey por afecta”, e ta splica

Sinembargo e ta comparti cu ora mucha no tin nada di haci, mayoria di bes ta busca algo pa haci y mucho biaha ta cosnan negativo. “Esey ta echt locual bo ta wak cu hopi hoben, nan no tin nada di haci despues di ora di scol y nan ta haya nan mes laf. Nan ta cuminsa colga bou palo, canto caminda cerca otro hoben, anto eynan cosnan por cuminsa bay robes.”

Pa locual ta trata e temporada di carnaval tin mas crimen, pero e motibonan tras di esaki ta varia. En general e ta haya cu durante carnaval mas hoben ta cay cera, pero tambe den temporada di augustus, october; henter e aña ta ocupa.

Nan tin nan medida cua periodo ta subi y baha, pero ‘ta henter aña bezig’. Nan no por bisa kico specificamente ta conduci na un delito of crimen, e ta depende e delito cu e persona comete. Tambe tin esunnan cu ta pleita durante scol, of inbraken, pero mayoria ta ora e muchanan ta na cas cu vakantie.