Tedros Adhanom Ghebreyesus, Director General of the World Health Organization (WHO), waits prior the opening of the 146th session of the World Health Organization Executive Board, at the World Health Organization (WHO) headquarters in Geneva, Switzerland, Monday, Feb. 3, 2020. (Salvatore Di Nolfi/Keystone via AP)

Hefe di Organisacion Mundial di Salud (WHO) a biaha un decena di biaha pa monitor e respuesta na ebola na Congo. Pero ora el planea un bishita na capital Chines siman pasa pa un brote viral nobo saliendo di provincia central Hubei, su yiu muhe a preocupa.

“Prome cu mi a bay Beijing, mi yiu muhe a bisa ‘bo no mester bay’”, director general di WHO, Tedros Adhanom Ghebreyesus a bisa na e hunta ehecutivo di e agencia di salud di Nacionnan Uni den un sesion publico ayera.

E relato ta un ehempel di e linea fini cu oficialnan di WHO ta nabegando entre miedo pa e coronavirus nobo y speransa di aumenta preparacion internacional pa un brote cu a costa mas di 360 bida y a infecta sikiera 17,238 persona na China desde fin di december ultimo – y cu por bira un pandemia. Te awo, e crecemento ta exponencial na China, pero pafo di e pais e casonan ta menos di 150, plama den casi dos decena di pais.

“Na luga di gasta tempo riba miedo y panico, nos mester bisa esaki ta momento pa prepara”, Tedros a bisa. “Pasobra 146 caso, pa cualkier standard, ta hopi abou.”

Mientras gobiernonan ta pone restriccion riba biahe na China, aerolineanan ta suspende vuelo y ciudadanonan Chines ta lucha cu aumento di xenofobia y ostracismo, WHO ta calibrando un mensahe di elogio na oficialnan Chines y purbando di enfoca riba e epicentro – Ciudad di Wuhan y provincia di Hubei – pa preveni e virus bay fuera di control. Tambe kier yuda prepara sistema di salud mas debil.

WHO tambe ta combatiendo misinformacion, trahando cu Google pa sigura cu hende haya hechonan for di agencia di salud di ONU prome ora nan busca informacion di e virus. Rednan social manera Twitter, Facebook, Tencent y TikTok tambe a tuma stapnan pa limita e fluho di misinformacion y rumornan di e brote.

Oficialnan Chines ta papiando cada bes mas. Na e reunion cu hunta ehecutivo, embahador Li Song, representante permanente interino pa China na Geneva, a critica cancelacion di vuelo, nengamento di visa y rechaso di algun pais pa admiti ciudadano di provincia Hubei – bisando cu esaki ta contra recomendacion di WHO.

Li a nota con presidente Xi Jinping, den su reunion cu Tedros, a bisa cu e epidemia di coronavirus ‘ta un diabel – nos no por laga diabel sconde’.

“Na mes momento, comunidad internacional mester trata e virus nobo di forma obhetivo, husto, trankil y racional, y no interpreta esaki di mas negativo y pesimista, of crea panico intencionalmente”, Li a bisa.

Desde cu e brote a cuminsa, un cantidad di declaracion engañoso y farsanan tocante e virus a circula online. Incluyendo teoria di conspiracion cu a crea e virus den un laboratorio y cu ya a fabrica vacuna; exageracion di e cantidad di morto y enfermo; y declaracion di curanan falso.

Diadomingo, WHO a lamenta cu e brota y respuesta ta compaña pa un ‘infodemia’ masivo – un abudancia severo di informacion, algun corecto y otro no – cu ta haci dificil pa hende haya fuentenan confiabel y guia ora nan mester di esaki.

E reporte a bisa cu WHO tabata trahando ’24 ora pa dia pa identifica e rumornan mas prevalente cu potencial pa afecta salud publico, manera medida di prevencion y curanan falso’.

Tedros tambe a aborda su decision siman pasa di clasifica e virus como un emergencia global, bisando cu e movida tabata impulsa pa aumento den transmision humano-pa-humano di e virus den varios pais, y e miedo cu lo tin un impacto significativo riba paisnan den desaroyo cu sistemanan di salud debil.

Tedros a bisa cu brotenan recien manera e virus nobo y ebola a demostra e fayonan di e sistema di emergencia ‘binario’, yamando esaki ‘demasiado restrictivo, simpel y no apto pa proposito’.

“Nos tin luz berde, cora, y nada memey”, el a bisa, agregando cu ta considerando opcion pa permiti ‘nivel intermedio di alerta’.

Hunta ehecutivo di WHO, cu ta cuminsando un reunion di seis dia, tin un sesion tecnico riba e virus awe.