editorial.jpg

Tratamento di presupuesto 2016 a inicia e siman aki y te awor no tin ningun indicacion cu sikiera gobierno a haci caso di e critica di tanto CAFT como Raad van Advies. Cu un conseho negativo di ambos organismo, y un fraccion gubernamental cu no ta duna señal di reflexiona riba e situacion grave cu tin, ta logico cu despues di aprobacion e presupuesto ta bolbe bay pa CAFT duna su opinion posterior. E resultado di esey nos por predeci awor caba. E unico interogante lo ta con rapido gobierno di Reino lo actua, mirando e matrimonio oportunista cu ministerio di Relacion Exterior ta mantene cu premier Eman, tanten e por hunga un papel positivo pa nan pa yuda lobby pa un asiento pa Hulanda den Conseho di Siguridad di Nacionnan Uni. 

Di otro banda, den Parlamento Hulandes nos por tende caba zonido di parlamentario cu no tin intencion di duna gobierno di Aruba mas espacio pa maniobra, loke lo aumenta e presion riba ministro Plasterk pa tuma paso den e asunto aki. Si esey no sucede, ta bira demasiado bisto cu Aruba ta hayando un trato diferente compara cu e otro islanan den asunto di presupuesto, sin cu tin un splicacion rasonabel. Tardi o tempran, sin embargo, lo yega e momento cu gobierno di Reino lo mester trata e asunto aki. Ora e intervencion yega, muy probablemente esey lo ta un ‘aanwijzing’ pa cambia presupuesto 2016, segun e instruccionnan cu CAFT lo propone. Kico e ‘aanwijzing’ por encera?

Por ehemplo gobierno di Reino por obliga introduccion di ABB (cu gobierno tin hinca den presupuesto caba!), na luga di BBO y e otro impuestonan cu esaki mester reemplasa. Sin embargo, e manera mas simpel pa aumenta entrada lo ta di hisa e porcentahe di BBO. Un porciento extra di BBO ta poco mas di 60 miyon florin, mas cu loke tin pensa di haya extra (50 miyon) for di ABB. Cu esey nos no ta na fabor di mas medida pa aumenta entrada, al contrario. Ta bira tempo pa gobierno baha gasto, y esey no ta asina dificil. Si Ministro President cuminsa desmantela e proyecto mas grandi y bergonsoso di patronahe politico den historia di Aruba, y trece e ‘hofhouding’ cu e ta mantene na proporcion realistico, ya caba nos ta economisando miyones. Mes importante cu e miyones aki, lo ta e reconocimento cu den nos sistema gubernamental no tin luga pa creacion di departamento no oficial, cu ta na disposicion di e ministro, sin regla oficial. Esaki no ta ni remotamente gobernacion drechi, sino simplemente nivel ‘republica bananera’. Den e asunto aki e no ta e unico ‘pecador’ pero si esun mayor entre su coleganan, en bes di duna un ehemplo.

Pero esey no ta tur. Kico pensa di un bahada proponi di 6 miyon den gasto di personal? Esey no ta ni un porciento, pasobra gasto total di personal keto bay ta rosando nivel di 700 miyon pa aña. Y pa duna un impresion con futil e 6 miyon aki ta: 6 miyon ta significa un perdida di 60 cupo di trabao na gobierno. Pero ora nos ta papia di ‘natuurlijk verloop’ den aparato publico, esey ta entre 80 pa 90 persona pa aña. Si nos no reemplasa ningun persona cu sali for di servicio publico, nos ta economisa entre 8 y 9 miyon florin, mas cu e 6 miyon cu tin den presupuesto awor. Ademas nos por observa tur aña cu ta gasta mas cu tin presupuesta. Banda di esey no ta baha gasto bienes y servicio, cu hunto cu gasto di personal ta e gastonan di aparato publico. Nos ta keda na un nivel di riba 900 miyon florin na gasto di aparato, mientras cu entrada total di impuesto na aña 2015 a yega na 1033 miyon, principalmente bao crecemento fuerte di impuesto di ganashi y cu caida den otro impuestonan. Entrada total na 2015 a subi cu apenas 4 miyon, segun cifra di Banco Central. No ta mira e crecemento fuerte cu gobierno ta conta riba pa aumenta su entrada. 

Debe ta sigui crece, y interes tambe ta sigui crece. Interes ta yegando nivel di 210 miyon pa 2016 y hunto cu e gastonan di aparato ta come 100% di tur entrada di gobierno. Pa fin di e aña aki debe total ta na 4132 miyon, si no mester fia extra, cu un GDP di apenas 5000 miyon, mientras gobierno ta conta riba un GDP di 5230 miyon, cu tampoco ta realistico. Esey ta haci cu e debe ta den careda di 82-83% di GDP, y e deficit lo ta casi 3%, manera CAFT ta argumenta.

Conclusion: mester corta gasto, pasobra economia no ta duna señal di ta den desaroyo sano pa duna gobierno extra entrada.  E teoria di gobierno, cu crecemento economico automaticamente ta trece mas entrada, a keda desenmascara. Aproba e presupuesto aki sin mas, lo pisa riba consenshi di e parlamentarionan cu ta apoya gobierno. Nan no mester rabia ora reaccion di Madre Patria bin. Of talbes net esey ta nan proposito?