Ultimo dia di trabao prome cu fin di siman di Pasco Grandi, parlamento mester a traha te laat anochi. Manera anticipa, mayoria cu ta apoya e coalicion gubernamental a aproba e ley cu ta autorisa gobierno pa firma un acuerdo cu e consorcio di Citgo, pa termina e contrato vigente, firma na 2016. Cu esaki, Aruba a laga tur reclamo financiero cay, Citgo igualmente, y Aruba ta haya un suma di 28,8 miyon florin na impuesto atrasa. Nada mas di pago pa no a cumpli cu e convenio, ni di desmantela, nada. Pa e pago di e suma menciona, Aruba tin liber disposicion di e propiedad, sin cu tin algun asunto pendiente ainda.

Asina ta bin un fin na un storia marca pa suceso negativo, cu ningun momento por a crea e impresion cu aki tabata trata di un compania serio, cu plannan serio pa rehabilita e refineria. Esey no ta sorprende nos, pasobra consecuente cu e informacion di cual nos tabata dispone, nos no tabata kere den e proyecto prome cu el a cuminsa. Despues di cuatro aña e posicion di e medio aki, a lo largo di e ultimo añanan, a resulta di ta basa riba hecho solido, y no riba e mero deseo di mira cosnan cristalisa cu no ta existi.

Lamentablemente, na e momento aki, cu e desaparicion di e farsa berde, nos no a deshaci sin embargo di e mesun creencia den cos imposible di e actual gobierno. E manera con esaki ta gara ainda na e idea cu lo por realisa e soño di mira e ruina di refineria converti den algo usableno a desaparece. Pio ainda, awor nan ta purba bende nos e ilusion, no di un ‘upgrader’ sino di un refineria completamente renoba, cu ta bay opera pa decadas… Siman pasa nos por a disfruta di un show pa prensa di e dirigentenan di Refineria di Aruba NV, kennan cu un tono suave tabata purba trece un mensahe creible cu nan si, cu colaboracion di companianan, ainda desconoci pa nos como ciudadano comun y coriente, ta bay renoba e monton di hero patetico aki cu a para daña pa 8 aña caba. Y e imposibilidad di drecha e refineria no ta un asunto di su actual estado deplorable so. E ta tambe relaciona cu realidad den e actual mercado, unda niun hende den e mundo aki ta sinta warda pa e refineria bin den operacion.

Na 2016, tempo cu e gobierno anterior a cera un deal cu e delincuentenan mas grandi den historia di America Latino pa rehabilita e instalacionnan, ya caba e conclusion tabata cu ta irealistico pa renoba e instalacion como refineria. Ta p’esey a scoge pa transforma esaki den un ‘upgrader’ pa crudo ultrapisa di Orinoco. E decision ey no tabata basa tampoco riba e estado di e refineria, sino tambe den e falta di mercado pa opera un refineria completo, cu ta capaz di produci producto final manera gasolin y diesel di contenido abao di azufre. Pero esey no tabata ningun conclusion straño pa esnan cu conoce e materia, pasobra ta pesey Exxon no a renoba e instalacionnan pa por produci gasolin na comienso di añanan 80, y despues Coastal tampoco a cumpli cu e prome contrato di 1991 pa construi un ‘cat-cracker’ y a opta pa na 1999 construi e dos ‘delayed coker’nan pa maneha residuo di destilacion, pa produci producto intermedio. Motibo: nan no tabata mira mercado pa producto manera gasolin…

Esey ta pone nos den aña 2020 unda cuatro refineria grandi den Caribe, tur orienta riba exportacion di producto petrolero, ta paralisa y wardando un oportunidad pa bin den operacion atrobe. E diferencia grandi entre esun di Aruba y Curaçao, St Croix y Trinidad ta: cu nan tin refineria y nos tin un coleccion di metal bieu cu no ta ni pia sushi di e otronan. Hunto e cuatronan aki tin un capacidad di mas di 1,3 miyon bari pa dia di procesamento. Pero… nos no ta papiando aki di capacidad cu mundo ta sinti su necesidad. Al contrario, den e actual situacion unda e productornan mas grandi di mundo a caba di acorda pa corta mas di 10 miyon bari pa dia di crudo, y e crisis di coronavirus cu ta pone mundo den un situacion di desbentaha pa varios aña, ta hopi dificil pa mira un posibilidad pa e refinerianan aki. Y atrobe: entre nan e ‘patito feo’ ta esun di Aruba.

Kico tur esaki ta implica pa e situacion actual? Entre otro cu nos por keda debati si tabata corecto pa laga tur e acreencianan di e contrato original cu Citgo cay. Un cos si ta berdad y esey ta cu en todo caso e facilidadnan pa entrada di combustible na Aruba mester ta garantisa, y no awe, sino ayera, pasobra ni esey Citgo no por a haci, pa e placa cu a paga nan. Tambe ta urgente pa pone e terminal di crudo ‘al dia’ pasobra esaki ta un parti viable cu mester conserva. Esaki caba ta requeri un inversion sustancial na e momento aki. Y e refineria? Laga nos pone asina: ta bon cu a libra di e ‘farsa berde’, pero no mester tuma nos haci cu un ilusion di e otro color politico.