10feb, NP, Cancer.png

Salubridad ta den proceso pa colecta data pa asina por duna un miho bista over di cancer na Aruba. Esaki ta e motibo cu te ainda ta haci uzo di e Health Monitor cu a saca na 2013 cu tin cifranan di 2010. Mas data oficial cu esey no tin pasobra mester haya data di diferente partner ainda, screen e data pa por duna e informacionnan na publico e ora.

Algo  cu si e departamento di salubridad ta haciendo ta trahando riba un registro nacional di cancer caminda cu por medio di esaki por duna un bista di e impacto cu cancer tin na Aruba. “Cuanto hende na Aruba a sufri di cancer, cuanto ta bibando cu cancer, ki tiponan di cancer tin registra na Aruba, diferencianan entre hende muhe y hende homber.” Segun Eugene Maduro di DESPA ta splica. El a sigui splica cu tin contacto cu e diferente partnernan manera hospital, Fundacion Servicio Laboratorio Medico di Aruba pa haya e datanan. E proceso ta andando y ta spera cu den 3 pa 4 luna e lo mester ta “up and running” caba.

Comparacion data local cu mundo

E ta un programa cu lo bay uza di World Health Organization (WHO) cual ta standarisa. Esaki ta haci cu Aruba por compara datanan e ora cu mundo tambe. Sr. Maduro mes ta e guia di e proyecto aki y ta colectando e datanan pa cuminsa registra. 

Impacto riba poblacion

Informacion grof di cifra cu Sr. Maduro por a bisa Bon Dia ta cu tin mas o menos 300 caso nobo di cancer anual na Aruba. Manera cu e proyecto finalisa lo tin conferencia di prensa pa mira e comienso di e registro oficial nacional di cancer. “Nos tin data di personanan cu a fayece di cancer, pero ainda no di tur esunnan cu ta bibando cun’e manera mester ta analisa cual ta lamentabel.” A puntra Sr. Maduro kico ta e meta pa tin e cifranan aki finalmente, el a bisa cu lo saca un rapport tocante di cancer na Aruba cu e ora por mira cla kico ta e impacto riba nos poblacion. Cu e informacionnan aki e parti di maneho di salubridad por traha maneho nobo y yuda cu prevencion.

Aumento cancer tripa

E luna aki ta e luna cu ta enfoca riba prevencion y mirando cu nos ta un isla tropical, cual kiermen cu e solo ta constantemente riba nos, e ta haci cu tin mas caso di cancer di cuero. Mundialmente esaki no ta registra mes tanto, pero e ta keda number uno na Aruba. Cancer di pecho cerca hende muhe y cancer di prostaat cerca hende homber tambe. Locual ta mira aumento den dje si ta aumento den cancer di tripa cual tin di haber cu forma di come etc. “Tur cos ta cay bek riba bo estilo di bida, p’esey un biaha mas ta bon pa haya informacion concreto pa por traha maneho di prevencion pa cancer.”

DESPA hunto cu IBISA ta traha hopi den e aspecto di estilo di bida y ta keda encarga e ora pa trece conscientisacion.

IBISA

E tareanan pa loke ta e luna di prevencion a wordo reparti basicamente bou di e diferente organisacionnan cu tin di haber cu cancer. IBISA su siman tabata siman pasa unda cu a bay hunto cu FADA, GKMB, DBZ, WGK, Departamento di salud entre otro na diferente scolnan y a papia tocante di e uzo di proteccion contra solo y a probecha di e periodo di carnaval pa a haci esaki, Iraida Thijsen a splica. 

“Tres siman largo a pasa diferente scolnan secundario manera Filomena College, EPB Hato, Colegio Arubano entre otro. Den principio e tema tabata mas enfoca riba carnaval unda cu a papia di e cuido di cuero y a pone e muchanan na altura di e impacto cu cancer di cuero tin na Aruba. Hopi biaha nos ta pensa cu nos ta biba akinan nos cuero ta special y ta proteha nos contra solo, pero no ta asina.” Sra. Thijsen ta enfatisa si, cu e mayoria ta e casonan cu no ta mucho severo ( no ta muri lihe di dje) pero sinembargo ta keda cancer. A siña e muchanan cu un crema diario contra proteccion di solo (broadspectrum) por wordo uza di SPF 15, pero ora ta bay haci actividad den solo SPF 30 of mas mester wordo uza.

Conexion alimentacion, movecion y cancer

Mirando cu ta net tras di e siman di carnaval ainda no a palabra kico mas ta bay enfoca riba dje den e luna aki pero mas bien ta kere cu ta bay sigui cu e enfoke di Ibisa riba alimentacion y movecion. Lo bay papia mas riba con pa come y move den e prevencion di cancer. “Tin hopi cosnan cu bo por come mas y come menos, haci mas y haci menos pa locual ta trata cancer. Bou di esaki e parti di humamento y mucho consumo di alcohol tambe lo wordo trata.” El a termina bisando cu basicamente tur cos den e cuadro aki cu a wordo comproba cu tin un link cu cancer lo enfoca riba dje.