FILE- In this Jan. 9, 2019, file photo a sign advertises 5G at the Qualcomm booth at CES International in Las Vegas. 5G is a new technical standard for wireless networks that promises faster speeds; less lag, or “latency,” when connecting to the network; and the ability to connect many devices to the internet without bogging it down. (AP Photo/John Locher, File)

NEW YORK (AP) — Un mehoracion di nework yama ‘5G’ ta nifica diferente cos pa diferente hende.

E tecnologia aki ta un di e asuntonan cu ta spera lo ta central durante e conferencia MWC Mobile na Barcelona e luna aki. E interes ta bay mas aya di ingenieronan: na Washington, tin miedo cu China lo por lidera den desaroyo di e tecnologia aki, y bende ekipo cu por wordo uza pa spiona Mericanonan.

Kico precies ta 5G – y bo lo por ripara ora e bin online?
5G ta un standard tecnico nobo pa rednan wireless – e di cinco, naturalmente – cu ta priminti velocidad mas halto, menos ‘lag’, y e habilidad pa conecta hopi aparato riba internet sin cu esaki pega of bira slow. Rednan di 5G idealmente lo por maneha mas usuarionan, hopi sensornan y trafico pisa.

Prome cu por uz’e, companianan di wireless y fabricantenan di celular mester upgrade. Celularnan mester chip y antena di radio nobo. Bo celular actual no por traha cu 5G.

Companianan wireless ta preparando, mehorando ekipo, cumprando cantidad di spectrum di radio pa señal di 5G, y instalando antena di 5G riba toren di celular, y palo di luz. Proveedornan di wireless lo inverti $275 biyon den rednan relaciona cu 5G, segun CTIA, un grupo di comercio di e industria.

Ki tempo e lo ta disponibel?
E introduccion berdadero na Merca lo cuminsa e aña aki. Lo dura algun aña pa yega na nivel nacional, y hasta e ora ey, e areanan mas rural di e pais no lo ta cubri den e frecuencianan di ‘onda milimetrico’ cu ta priminti e velocidad di data di mas halto, segun Michael Thelander, CEO di Signals Research Group.

Unabes e red ta cla, bo lo tin mester di un celular habilita cu 5G pa conecta esaki. E promenan lo ta disponibel den e lunanan binidero, pero un celular 5G no ta wordo anticipa prome cu 2020. Celularnan 5G probablemente lo costa mas cu e 4G actual. Sinembargo, hasta cu 5G cendi, por sigui uza celularnan 4G, djis no cu e velocidad di 5G.

Kico 5G por haci?
Tin un cantidad considerabel di entusiasmo pa e promesa di 5G. Gruponan den industria ta bisa cu e lo promove ‘smart cities’, conectando rednan di sensor cu lo por maneha trafico y identifica fayonan di luz riba caya. 5G lo por conecta autonan cu ta core sin chauffeur (autonomo) y podera aplicacionnan nobo den realidad virtual y realidad aumenta. Su conexion di velocidad halto por permiti pa miho cirugia remoto y otro telemedicina, yuda companianan automatisa nan fabrica y ofrece negoshinan liñanan dedica pa internet di velocidad halto.

E impacto mas inmediato pa consumidornan lo ta velocidad mas halto pa download pelicula y otro video. Thelander ta bisa cu e internet di bo celular lo cuminsa traha miho den sitionan yen di hende, manera stadionnan.

Kico ta e preocupacion pa siguridad?
E red di 5G ta un area di tension creciente entre Merca y China. Gobierno Mericano a adverti companianan Mericano pa no uza tecnologia di telecomunicacion Chines den rednan di comunicacion pa preocupacion di siguridad, y ta presionando otro paisnan pa prohibi Huawei, un compania Chines, for di introduccion di 5G.

Oficialnan Mericano a sospecha pa añanan cu gobierno Chines por uza ekipo di red di Huawei pa yud’e spiona. Huawei a nenga e acusacionnan.