Nos a caba di haya tremendo noticia. Gobierno, via e ministro encarga cu entre otro transporte, a anuncia cu gobierno mes ta bay asumi responsabilidad pa Arutram y Aruparking, cu awor ainda ta manera dos piedra di mula na garganta di Arubus NV. Esaki lo mester alivia e situacion financiero di Arubus, cu riba su mes ya no ta di gaba. Pa hopi aña e compania estatal aki ta lidiando cu un situacion interno, unda problemanan fundamental cu ta fuera di alcance di cualkier management pa resolve, ta competi cu aparente muestra di e mesun management fayando den su tarea administrativo. Nos ta bisa ‘aparente’ pasobra manera den caso di mayoria di e empresanan estatal, gobierno ta gaba su mes tur dia pa integridad y transparencia pero no ta haya necesario pa publica cuenta anual y ta limita su mes na bisa cu un cierto empresa no ta bay bon y cu mester pone placa acerca. Ni parlamento realmente ta haya un bon vista riba situacion financiero, pasobra nan tambe ta ser trata cu secretismo, hayando solamente lo mas necesario. Y pa colmo nan ta acepta tambe.

Den e caso actual ta sucede mescos atrobe. E mandatario en cuestion ta vocifera cu ‘cos no ta bay bon’, loke pa ningun hende ta un sorpresa. Loke si ta un sorpresa ta cu gobierno ta kere cu tuma encargo di e empresanan estatal aki ta resolve e problema, mientras cu e ta nada mas cu carga e problema hiba na otro lugar. Si nos bay analiza e problemanan di mas cerca, por constata cu ningun solucion ta facil. Pa cuminza, ta papia di ‘privatiza’ mientras tur tres entidad ta privatiza caba. Aruparking y Arutram ta sociedad anonimo (NV) 100% propiedad di Arubus NV. E unico cos ta cu gobierno no ta laga bay y kier keda dicta con e companianan mester opera. Si nan ta desea pa nan por opera autonomamente, anto mester crea e condicionnan pa esey y ta gobierno mes lo mester haci algo pa e companianan ta haya e posibilidad berdadero pa gana nan placa na un manera realistico y razonable. Razonable den e sentido tambe cu e usuario, sea local o di exterior (turista) ta paga un suma razonable pa loke nan ta haya na servicio. Pero ta aki unda e problemanan ta cuminza.

Con un proyecto manera Arutram ta logra haya un base economico real esey ta algo dificil pa imagina. E tram no ta parce rentable riba su mes y ta keda un estorbo pa cualkier plan viable pa reactiva Caya Grandi, pasobra e ta acapara casi tur e espacio disponible. Cu un utilidad limita pa turismo, pa pago, y mucho menos pa publico local, e pregunta eterno ta keda con pa transforma e proyecto aki den algo cu ta gana su placa riba su mes. Al fin y al cabo, e no tabata nada mas cu un capricho di un gobierno cu tabata anhela proyecto di prestigio, sin calcula di antemano su valor agrega pa economia.

E asunto di Aruparking ta un poco otro, den e sentido cu por tin un base economico real si, atrobe gobierno, mester tuma e pasonan necesario pa e compania por gana placa. E compania riba su mes no por impone e reglanan ey pa loke ta parkeer den centro di ciudad. Nos ta kere cu, mescos gobiernonan anterior, e actual no tin e curashi, mucho menos e vision, pa tuma e medidanan drastico pa pone orden den ciudad y crea e base economico pa e compania.

Awor Arubus. E compania aki mester percura pa transporte publico, y ta topa cu problema grandi cu pa un parti nan no por resolve. For di un punto di vista di planificacion urbano, y dentro di esey di transporte publico organiza na un manera economicamente viable y pagable, nos tin un situacion hopi desfaborable, pa motibo di un poblacion hopi chikito pa e superficie riba cual e poblacion ta plama. Por ehemplo, normalmente un ciudad di alrededor di 100.000 habitante na Europa no ta acapara e casi 100 km2 manera na Aruba, sino talvez un cuarto parti di e superficie ey. Esey ta haci cu e distancianan ta mas cortico y e rednan ta mas compacto y cu un frecuencia razonable, y tin mas cliente disponible na un distancia razonable di cana, no solamente den e oranan clave mainta y atardi, pero na otro momento tambe. Esey ta haci cu Arubus den e oranan di mayor movimento mainta y atardi ta core cu bus yen, pero na otro momento e busnan enorme ey ta core practicamente bashi. Den e proyecto structuralmente caro aki ta dificil pa imagina un modelo unda e usuario ta cubri tur gasto cu su ticket. Pa loke ta e mal administracion, esey ta keda sin solucion tanten tur gobierno ta mas preocupa pa nan influencia politico den e empresa, cu pa garantiza bon gerencia.

Finalmente, e asunto crucial na e momento aki. Gobierno ta asumi e gastonan di e companianan, sin cu nan tabata presupuesta? Esey riba su mes no ta scapa nan, pasobra sea mester subsidia e compania pa nan deficit na fin di aña, o ta duna nan un subsidio presupuesta, e ta keda subsidio y ken ta paga esey? No gobierno, sino pueblo. Ta na gobierno, no e companianan, pa dicidi ta con pueblo lo paga, y si pa e pago ey, en cambio ta haya un servicio bon, y necesario. Nos lo ta pendiente.