Maltrato di anciano, tin biaha, ta hopi dificil pa identifica y/of descubri y tin su retonan, te hasta pa profesionalnan. Ademas, maltrato y violacion sexual apenas ta wordo raporta na polis (husticia); y si e wordo raporta mes, ta poco ta yega te den corte.

Den nos edicion di ayera a aparece e prome parti di e relato aki, riba pagina 31. A continuacion su segundo y final parti.

Ta manera cu e sistema ta institui pa sconde e tipo di abuso y maltrato asina. A menos cu hopi atencion y presion wordo poni riba funcionarionan publico pa scucha e victima y keda investiga; si no e abuso, maltrato y mal cuido ta sigui. Mas o menos 90% di e casonan di maltrato di anciano ta sosode door di un miembro di famia, cuidado boluntario, en corto un conoci cu e tarea pa cuida e victima. Malhechornan di maltrato di anciano generalmente ta depende financieramente di e anciano, nan por tin adiccion of nan ta sufri di un malesa mental. Alcoholismo, adiccion na droga of gamblemento ta aumenta e riesgo di maltrato. Tambe e malhechor por ta sin trabao pa largo tempo, tin problema na trabao of den relacion, of tin debe financiero.

Tin ora e peso di e cuido di e anciano ta bira di mas, of cu e necesidad di cuido a lo largo ta resulta mas hopi cu e cuidado por ofrece, of e no sa con anda cu esaki. Door di esey, bon intencionnan di e cuidado poco poco por cambia den mal cuido of maltrato/abuso di e anciano.

Maltrato por ta resultado di un actitud consciente of inconsciente. Maltrato tambe por ta resultado di un actitud pasivo (deha di actua) of activo (haci algo cu ta causa daño of sufrimento na e otro). Manera dal, zundra, lanta placa di cuenta di e anciano sin permiso.

Bou di conducta pasivo tambe ta encera mal cuido. Por ehempel: e anciano no ta haya remedi of no na tempo, e no ta haya cuminda adecua of no na tempo, e no ta baña y bisti paña limpi, etc.

Maltrato di anciano por sosode den diferente forma, manera: corporal, psicologico, abuso financiero y material, descuido, abuso sexual, violacion di derechonan. E diferente formanan di maltrato aki ta sosode hopi biaha hunto, y p’esey ta rekeri strategianan adecua di prevencion y intervencion riba nivel di practica y maneho.

Corporal: Maltrato fisico generalmente ta resulta den forma di daño of limitacion personal y por varia di corta, pleki blauw, rasca, hincha, fractura of kima, te cu weso kibra of fractura celebral. Tambe prop cuminda den boca, specialmente si e tin problema di guli, of forsa pa e anciano come lihe. Un historia di heridanan repetitivo ta un señal fuerte pa actua. Tin biaha e anciano ta wordo mara na stoel of cama, cu consecuencia di crea herida door di drumi largo den un solo posicion, of haya marca di maramento na man of pia. Un forma menos visibel di maltrato corporal ta di no duna remedi segun prescripcion di un medico (cantidad abou of di mas). Den caso di un sobredosis di pildo pa drumi of calmante e persona por bira suf, perde balansa y hasta cay.

Independiente di e gravedad di un lesion inexplicabel, semper mester tuma nan na serio. E lesionnan fisico tambe por ta un indicacion di abuso sexual y/of violencia domestico.

Psicologico y/of Spiritual: Algun ehempel ta: zundra cada rato, insulta, denigra, isola, maramento, presion, manipulacion, engaño, etc. Aki e maltrato por tin un impacto hopi severo riba e anciano, y esaki por conduci na cambio di actitud, e anciano por mustra miedo di presencia di un cierto cuidado of persona, por isola su mes di famia y amigonan, etc. Ora e anciano ta sufri enfermedad mental, su reaccion por bira hopi mas serio y e mester wordo referi na un psikiatra. En corto, cambionan di conducta cerca un persona (a consecuencia di stress, trauma, maltrato, miedo, problema cognitivo, etc.) tin di wordo referi na un psicologo. Pa e enfermedadnan mental mas serio, mester wordo referi na un psikiatra.

Abuso Financiero: E forma aki di abuso por tin consecuencia di largo duracion pa e anciano. Algun ehempel: metemento indesea cu asuntonan financiero, chequenan cu falta, no por haci pagonan of no na tempo, credit cardnan of tarhetanan di banco cu falta, perdemento di propiedad of articulonan di balor, saldo abou of negativo riba cuentanan di banco, no tin suficiente fondo pa cumpra cosnan di primera necesidad (cuminda, higiena, etc), benta of uzo di propiedadnan sin permiso di e anciano, cambionan forsa den testament, tene e anciano limita den su fondonan financiero, etc.

Mal cuido: E forma aki di abuso aki por wordo haci door di diferente cuidado, y por varia di ‘no ta laba paña’ te cu ‘no ta duna e cuido medico necesario’. Muestranan di mal cuido ta entre otro: biba sushi y no- higienico, mal administracion di remedi necesario, herida door di drumi largo, deshidratacion pa falta di awa/likido, falta di nutricion, falta di atencion medico pa malesanan of enfermedad. Hopi biaha mal cuido ta resulta den slonsmento propio, cu por ta preocupante y serio pa e salud y siguridad di e anciano.

Abuso Sexual: Esaki ta encera actonan sexual no- desea cu e anciano of den presencia di e anciano. Ehempel: exhibicionismo, fulamento di curpa y violacion sexual.

Violacion di derechonan. Esaki ta ora ta trata di restriccion parcial of completo, di e derechonan di e anciano, manera: di su libertad, privacidad, autodeterminacion. Por ehempel: no dun’e su post, no tapa su partinan intimo den presencia di otronan den cuido, no lag’e haya bishita of core cu bishita, evita cu e por bay pafo.