ORANJESTAD – Fundacion Kidneys 297 a cuminsa na 2013 pa asina trece conscientisacion den comunidad di Aruba pa locual ta trata e importancia di riñon den e curpa di ser humano. Bon Dia Aruba a papia cu Miluska Sneek, kende ta e president di e fundacion.

E fundacion a cuminsa cu un ‘sentimento’ cu no tabata tin mucho informacion rond di Aruba tocante riñon. Pa motibo cu esun encarga tabata tin famia cu problema cu e organo aki, y e kier a transplanta su riñon na su omo.

Sneek a bisa cu asina e persona a skirbi un buki, anto ora el a caba cu esey, e kier a duna e buki manera e fundacion cu tabata trata cu persona cu di e tempo ey caba tabata dialyse. “Pero nan a shut down pa motibo di no tin fondo y no a haya hende pa neem over.”

El a ripara e importancia pa sigui informa ‘en berdad e ta algo cu no ta wordo conscientisa hopi’. Sneek ta agrega cu un riñon malo nunca por wordo drecha, e mester wordo transplanta.

Sneek a bisa cu na Aruba no por haci transplante, y cu e pashent mester bay afo. E ta agrega cu tin un lista di espera pa wak si ta haya un persona compatibel. “Tin biaha e persona por, pero tin asina tanto test pa wordo haci, e ta keda algo fastioso.”

Pa e motibo ey, un pashent tin cu keda bay dialyse ‘no por haci nada y no tin nada otro’. Si e pashent no pasa e proceso di dialyse, e ta fayece. E proceso ta duna e oportunidad pa biba, te ora un transplante pa un riñon.

E ta continua splica cu, pasobra e pashent no por orina y no por haci su curpa limpi ya cu e riñonan tabata balans esaki, ‘saca awa sushi’ e ora e pashent bay den dialyse ta e mashin ta haci henter e proceso. “Spoela sanger pa casa e awa likido, corda cu curpa ta contene mas 60% di awa. Pues pashent mester tene cuenta di kico tur e ta come y cuanto likido e a bebe.”

Bon Dia Aruba a puntra Sneek si e pashentnan por tin un bida largo. E ta contesta cu bida ‘ta beperkt’. “Un persona riba dialyse mester ta na e mashin pa 3 ora, e mashin aki ta laga bo sinti friu, henter e sanger ta sali, bo por wak e na e buis cu ta saca y otro cu ta hinca e sanger. Pa haci e limpiesa, e pashent ta keda cansa.”

Un persona su color por cambia, su apetit ta cambia ‘e ta sclavisa pa e mashin’. Sneek ta remarca cu por haci esaki na cas, pero mester ta di mas limpi, anto e ta rekeri hopi trabou cu hende ta prefera di djis bay clinica. Nan tin cu atende e clinica cada 2-3 dia, dependiendo di cuanto likido tin den nan curpa paso nan ta sinti.

Sneek ta bisa un persona cu ta haci dialyse mester come saludabel, nada di vet. “Nos kier conscientisa tocante e malesa cronico cu tin. Tin 17 pashent cu ta bay e proceso aki pa dia na Aruba, un total di 78 pashent na Imsan y na hospital tin mas pashent cu ta mas di 150 pashent.

Locual ta ekipo, Sneek ta splica cu tin Aruba ta bon prepara, pero no kiermen pa hende no ta saludabel pa yega na problemanan asina. “Nos kier purba conscientisa pa e cantidad di pashent no subi, pa motibo cu e subi tin mas gasto. Nos por saca afo cu tin problema dokter, lista di espera.”

Ta pa e motibo aki a lanta e fundacion pa mira importancia di e organo. E ta continua splica cu mayoria di hende ta pensa riba e curason, of otro malesanan mortal cu tin. Si yega asina leu y no cuida, tambe por ta mortal.

Sneek ta splica cu e riñon poco poco ta keda bay atras. Di 100% e ta keda baha. Con un persona por ripara cu e riñon no ta funcionando bon? Sneek ta contesta cu ora ta laat caba, no ta ripara di comienso.

E ta continua splica cu ora mira calculo den orina, pa motibo cu no ta kibra mas of un persona ta cuminsa pishi sanger, e dolor ta fuerte. E momento ta laat caba, ‘bo a perde sigur un 20 pa 30% di e funcion di un di bo riñon, of di tur dos’. Mester haci test y logra saca afo.

Sinembargo, Sneek ta bisa e ta un problema grandi na Aruba. E gastonan ta halto, hopi hende ta sufri di presion, diabetes. Hende no ta bebe awa, nan ta bebe alcohol y e tin di haber con cada persona ta alimenta. “Con bo ta cuida bo curpa tin un efecto grandi na bo organo. Na e momento cu bo no bebe suficiente awa y sin tene cuenta na alimentacion, ta riesgo.”

Sneek ta bisa cu si come cierto cosnan pa e riñon tin un trabou grandi. Un ehempel cu el a uza, ta e efecto di coca cola, cu ta sumamente grandi pa motibo cu riñon tin cu procesa y parti pa tur organonan pa haya tambe, pero e no ta saca nada afo; pero ora ta bebe awa ta filtra y ta haci tur cos limpi. “Caminda cu coca cola, e tin cu bay bringa pa haci limpi kibra sucu y manda aki aya.”