Prijs di gasolin a subi ayera atrobe, te casi Afl. 1,80 pa liter. Nos ta tende hopi comentario tocante esaki, mas tanto negativo. Pakico e ta asina halto, si prijs di crudo a subi un poco, pero asina mes ta na apenas 50 -53 dollar na New York pa e ‘benchmark crude’ West Texas Intermediate (WTI)? Tempo cu prijs di crudo tabata na mas di US$ 100, nos no tabata paga Afl. 3,60 of mas pa liter? Of si? E malcontento aki ta di comprende, pero e asunto ta mas complica cu djis bay tira riba e ‘mensahero’ den e caso aki. Leu di cuminsa critica esnan cu ta haci e calculacion di prijs di combustibel na Aruba, laga nos tira un bista riba e factornan cu ta influencia prijs di combustibel, compara cu prijs di crudo.

Pa cuminsa, mester bisa cu tin un cierto relacion entre prijs di crudo y esun di producto deriva di crudo di petroleo. Pero no ta un relacion perfecto, unda na modo di papia e prijs di gasolin ta subi o baha diariamente segun cu crudo ta varia di prijs. Tin e tendencia si, reconoci pa e mundo di mercado petrolero mes, cu tin un tardansa den baha prijs di gasolin o diesel ora crudo bira mas barata, y ta aumenta rapidamente ora cu crudo bira mas caro. Eseynan ta mecanismo comercial dificil di controla.

Pa haya sa mas di e composicion di prijs di gasolin, aki un impresion di mercado na Merca. Segun un analisis (di algun aña atras), prijs di gasolin ta consisti di mas o menos 68% di prijs di crudo; 14% di impuesto federal y di estado; 10% costo di refinacion; 5% di costo di distribucion y mercadeo, y 3% di ganashi. Esaki naturalmente ta trata di averahe, ya cu e impuestonan gubernamental por varia bastante. Asina por ehemplo California su accijns tabata na 0,47 US$ mientras cu Alaska tabata na mesun momento na US$ 0,08 pa galon.

Y Aruba anto? Segun e tabel di Cuerpo di Douane accijns riba gasolin ta na Afl.  61,40 pa hectoliter (100 liter) y diesel na Afl. 38,20. Es decir, un adicion di 61,4 cen di florin riba cada liter di gasolin y 38,2 cen riba diesel. Pero tin mas factor pa tuma na cuenta, manera distancia. Tur producto  mester yega cerca nos, y esey ta depende di unda e mercancia cumpra mester bin.

Ainda nos no a caba pasobra tin mas cos ta sosodiendo riba mercado di combustibel. Un factor importante ta cu gasolin, o diesel, tin su mes mercado, cu su propio oferta y demanda. Na e momento aki por bisa cu prijs di combustibel na Merca ta relativamente halto, pa motibo di e cantidad grandi di gasolin cu ta bay pa Mexico. E pais aki ta experimentando un caida den su produccion di crudo, y di insuficiente capacidad pa produci combustibel pa e cantidad di vehiculo na e pais. Asina na october 2016 exportacion pa Mexico di gasolin a subi cu 1,86 miyon bari te 12.08 miyon bari, di acuerdo cu informacion di US Energy Information Administration (EIA). Esaki ta e volumen di export pa Mexico mas halto desde cu a cuminsa registra e tipo di dato aki na 1993.

Naturalmente ta depende di unda esnan responsabel pa cumpra y trece Aruba e combustibel cu nos mester. Pero lo por ta cu e demanda grandi aki di Mexico recientemente ta influencia prijs di combustibel cu nos ta cumprando.

En todo caso, esaki ta un asunto bastante complica,  y no sin mas nos ta yega na saca conclusion tocante e prijs cu nos ta paga na pomp aki. Sin embargo, tin un factor local cu nos mester tuma na cuenta y esey ta cu awor e compra y distribucion di combustibel a bin den man di un compania 100% propiedad di Pais Aruba, cu su aspectonan positivo y negativo. Atrobe, no ta cuestion di ‘jump to conclusions’ tocante  maneho cu e compania ta hiba, compara cu su predecesor comercial di Valero; mester duna nan e beneficio di duda. Pero esey no ta kita cu nos mester señala e tendencia negativo den varios compania estatal cu a bira victima di nombramento politico cu innecesariamente ta haci payroll demasiado pisa. Tambe cu gobierno(nan) ta uza empresanan estatal pa saca extra impuesto di nos cartera cobrando tarifanan exagera pa por yega na ganashi cu ta bay pa gobierno den forma di dividend. Nos no ta bisa cu e ta sosodiendo na tur momento cu tur empresa estatal, pero den pasado tabatin varios caso di ganashi substancial cu realmente tabata pidi pa un reduccion di e prijs cu e consumidor ta paga y no mester pone genera entrada pa gobierno na prome luga.

Pa por logra un control publico adecuado riba e asunto aki, ta necesario toca, atrobe, e tema di transparencia. Atrobe e asunto cu e ciudadano actualmente no por tin un bista con e empresanan estatal ta opera. Otro tema cu nos por atende, cu tur partido, den e campaña electoral venidero. Pero esun den gobierno no mester warda riba esaki; e por actua awor tambe.