ORANJESTAD – Durante e prome conferencia di prensa di gobierno di 2019 un preocupacion cu a wordo trece dilanti pa medio di varios pregunta cerca prome minister, Evelyn Wever-Croes, tabatin di haber cu e aumento di prijs di productonan y falta di control, despues cu e prome fase di e reforma fiscal a drenta na vigor dia 1 di januari ultimo.

E mandatario a agrega cu nan a tuma e decision caba pa haci e control mas intensivo cu un team multidisciplinario cu ta bay tur caminda. No mas departamento di Asunto Economico ta realisa control su so; sino cu despues di un tempo departamento di Impuesto y departamento di Salubridad den un team ta bay haci control.

“Sin tene piedad, pasobra aworaki si ta di mas!,” el a bisa. E ta spera cu esey duna su resultado pa e tipo di abuso aki contra e consumido ta bira menos. Pero e control aki ta riba e productonan di e canasta basico. E ta spera cu esaki lo por trece un alivio riba e costo di bida na Aruba.

Aumento riba bebida y tabaco
E mandatario a señala cu nos ta den un mercado economico liber. Aunke nan ta haciendo esfuerso pa amplia e canasta basico, pero ta dificil pa bin cu un regulacion di prijs, specialmente pa loke ta trata alcohol y tabaco. El a bisa cu den tur parti di mundo, ora ta trata di benta di alcohol y sigaria, ta keda den man di e consumido mes pa sanciona abuso cu por tuma luga.

E mandatario a indica cu e efecto di e reforma fiscal y aumento por ehempel di accijns ariba biña, esaki lo por aumenta cu 5 pa 6 cen so pa kerki di biña, y nos mas cu esey. Pues si un consumido ta wak cu un comerciante ta abusa di prijs, ta keda den man di e consumido mes pa dicidi si e ta cumpr’e of no. ‘Nos por yuda cu informacion. Nos no por proteha eynan tambe,” el a bisa. Gobierno su preocupacion ta pa protege e canasta basico mas tanto cu ta posibel.

Cambio
E prome mandatario ta considera importante pa e BBO, BAZV y BAVP bay den e prijs di e producto; ya cu na momento cu e consumido bay cumpra, e por compara mas miho y haci e medida di sancion mas miho.

Sinembargo e echo cu e gobierno a otorga un periodo di seis luna pa e comerciantenan adapta nan prijs na e sistema nobo aki ta treciendo speculacion y inflacion. E consumido ta den un incertidumbre cu no sa si e comerciante ta cobrando caba e impuestonan indirecto aki riba e producto, manera e ley ta pidi. Of si esaki ta wordo cobra cerca e cahero manera e periodo di transicion aki ta facilita.

Gobierno a bin cu un reforma fiscal pa yuda financieramente esunnan di mas necesidad y pone mas placa circula den nos economia. Sinembargo e inflacion ta afecta e intencion aki di gobierno. Inflacion ta wordo calcula na un 5% y eventualmente e lo sigui crece mas. Mientras cu control riguroso no a tuma luga prome ni despues di e introduccion di e prome fase di e reforma fiscal.

Un comerciante – a pesar cu e tin e deber di paga BBO, BAVP y BAZV na Departamento di Impuesto – no ta obliga pa ley pa cobra su clientenan e impuestonan aki. E por absorba e gastonan aki mirando cu nos ta papia di un sistema di ‘omzetbelasting’ y no un ‘sales tax’. P’esey e prome mandatario no ta haya cu e prijs di e productonan mester aumenta.

El a trece como ehempel cu si aña pasa un producto a bal 100 florin e comerciante mester pone riba e recibo e balor di e producto plus un 6% di BBO y e consumido mester paga 106 florin total. Aworaki e comerciante por haci dos cos: Absorba e gasto aki di un 6% pa stimula su benta. Of e por hinca esaki di e suma total di 106 florin den e prijs mes di e producto, ya cu e no por absorba 6% di BBO. “Parce mi cu e no ta bira mas caro si nan ta hink’e asina,” el a bisa.

Premier Wever-Croes ta considera un echo lamentabel e speculacion di prijs cu ta tumando luga pasobra e unico cos cu a subi ta e prijs di alcohol y tabaco; y cu nan no por causa un efecto grandi riba inflacion. Na momento cu e prijsnan di e otro productonan ta subi –segun e mandatario- nan ta probecha di e momento aki pa haci algo otro. “Esey lo pasa cu of sin e reforma fiscal,” el a bisa. Pero e ta reconoce cu un parti importante ta e control, ya cu esey ta e unico cos cu nan tin den nan man.

Abuso di prijs riba e productonan ta un critica cu gobierno ta hayando cu e introduccion di e prome fase di e reforma fiscal aki. E no sa dicon comercio mester hisa nan prijs, ya cu e tipo di abuso aki ta duna bo un mal sentimento rond di e asunto aki. “E unico cos cu a subi ta alcohol y tabaco. No tin ningun motibo pa kico mester hisa otro tipo di prijs tambe,” segun e prome mandatario.