Mañan ta dia pa celebra un biaha mas fecha natal di e yiu di tera mas destaca di tur tempo: Gilberto François Croes, conoci como Betico. Naci na 1938, awor e lo tabata celebra su di 84 cumpleaños. Pero destino tabata otro y tanto tempo cu nos ta goza di e status aparte di nos pais, tanto tempo na Aruba bida a sigui su curso den su ausencia.

Riba e dia di hisa bandera di Aruba pa promer biaha, tabata e promer dia di su ausencia entre nos, conscientemente. Na inicio di e etapa nobo, autonomo, den bida di Aruba, pa cual el a lucha sin reserva, esun di e mes Croes practicamente a yega na un fin.

Pero den e añanan di su actividad como politico te na e momento fatal ey, ya caba loke el a logra pa Aruba tabata un hecho: Aruba a bira, despues di un lucha politico largo, e promer isla Caribense den Reino, cu un gobernacion propio, liber di e gobernacion forzosamente comparti cu e otro cinco islanan di e anterior Antiyas Hulandes. Pero esey no ta e unico cos cu por aprecia y celebra riba su Dia. Tambe despues cu e no tabata presente mas fiscamente, tabatin suficiente momento pa recorda cu tabatin di haci cu loke a pasa y logra te na 1986. Nos ta bay enfoca aki riba algun di e momentonan ey, cu su presencia y despues.

Un di e momentanan cu no por ignora, ni awendia, tabata e negociacion cu gobierno di Reino, unda e tema ‘status aparte’ tabata relaciona tambe cu e tema di ‘independencia’. Aki tabata unda sin duda tabatin diferencia di opinion fuerte, pasobra hopi no tabata, ni ta awe, dispuesto di cede nan nacionalidad Hulandes a cambio di independencia. Ora cu premier Lubbers a pone como condicion cu pa haya status aparte, lo mester a bay di acuerdo cu acepta tambe un independencia despues di 10 aña, esaki, si e tabata intenciona pa Aruba bao liderazgo di Betico hala atras, el a faya. A acepta e reto ey, y inmediatamente por a scucha di varios na Den Haag y Aruba, cu “die soep wordt niet zo heet gegeten”. Tabata e intencion berdaderamente di continua e ruta y bira independiente? Talvez di cierto hende, dentro y fuera di su partido, pero tabatin otro realidad y circunstancia pa considera, di cual djis aki mas. En todo caso, a resulta di ta e tactica corecto di tuma e reto, irespecto loke lo a sigui. Manera nan ta bisa na Hulandes: “Hebben is hebben en krijgen is een kunst”. E asunto di e independencia cu mayoria di e poblacion no tabata apoya, a keda regla den e decada despues, unda gobierno di Hulanda a haya bon di comprende cu mayoria di pueblo, y forzanan politico, no tabata di acuerdo cu esey.

Pero tabatin mas aspecto. Segun varios fuente bon informa e opinion di gobierno Mericano a hunga un papel importante. Den e epoca ey, tampoco awe, gobierno Mericano no tabata faborece un isla chikito independiente den porta di Colombia, cu e problemanan grandi di transporte di droga pa teritorio Mericano, unda Aruba tabata ser usa como un di e trampolinnan. Ta suficiente recorda e sucesonan di fin di 1994, cu a termina den intervencion di Reino pa salvaguardia integridad di servicio di inteligencia di Aruba y preveni algo peor.Tambe e situacion geopolitico, cu e problema di regimennan izquierdista na Cuba y e aventura na Grenada, tabata motibo pa urgi Hulanda pa no permiti ningun isla bay riba su mes. E situacion ey no a cambia, solamente e enfoque a cambia pa Venezuela.

Ademas, despues di e sucedidonan sangriento na 1982 cu e matanza ordena pa Bouterse, na e Suriname recien independiente, lo a pensa cu Hulanda mes lo a reflexiona bon kico lo por tabata e consecuencia di cuminza un siguiente aventura post-colonial den Caribe. Les importante: no tur cos ta keda regla directamente cu nos so como pais chikito ta lo decisivo; nos ta biba den un contexto internacional cu tin su propio regla y consideracionnan y cu ta impone riba nos, gusta o no gusta.

Acepta sin mas e autonomia condiciona realmente no a sali Aruba di malo, aunke e situacion economico na e momento ey no tabata por ta mas grave: e clausura di e refineria y exodo di parti sustancial di e poblacion a laga gobierno den un situacion increiblemente dificil. Si nos tira un vista atras awe, por constata cu no tabatin ni sombra di e ayudo cu ta existi den e actual crisis den cual nos ta pasando. Gobierno di Aruba di tur manera, y cualkier cu lo tabata na mando, lo mester a haci lo necesario pa sobrevivi. Y ta aki cu Betico a mustra cu e tabata comprende e diferencia entre un politico (cualkier) y un estadista. El a tuma e medida di emergencia, cortando salario di tur, a sabiendas cu esey lo a significa su derota electoral, den porta di yega na e tan anhela autonomia. Ta remarcable cu poco biaha, practicamente nunca, ta trece e suceso aki dilanti, unda e politico Betico Croes a mustra cu e ta uno di singular estatura, haciendo lo corecto pa su pais, y no pa su partido. Cu el a haci lo corecto a keda demostra den e siguiente añanan; su partido a sobrevivi y a bolbe na timon di e pais na varios ocasion, entre otro den e actual gabinete. Les importante: declara interes directo di bo partido sagrado y sigui esey so, no ta e caminda corecto. Interes general ta mas grandi cu esey.

E otro les cu nos por saca di e lucha pa logra status aparte, ta e situacion di status aparte mes. A lucha y logra pa bira un pais autonomo dentro di Reino Hulandes. Cu esey mester acepta e reglanan di wega cu tin. Nos ta biba bao di e capa protector di Reino Hulandes, loke ta duna nos derecho di proteccion, y obligacion di cumpli, cu leynan di Reino y tratadonan cu ta vigente pa nos. Nos ta un isla pero nos no ta riba nos mes, nos so. E crisis actual tabata asina fuerte cu ta inimaginable con mester a sobrevivi sin e ayudo di Reino. E forma con a ataca e problema den e ultimo añanan cu Betico tabata presente, no lo tabata suficiente pa resolve e problema di awe, asina ta: otro tempo, otro medida. Loke ta keda ta cu e magnitud di e dos crisisnan ta exigi di e mandatarionan cu ta na timon, cu nan ta cumpli cu nan deber y no mester haci loke ta parce mas popular, sino loke ta mas necesario. Riba un dia di recorda kico Betico Croes a significa pa e pais aki, y kico e por significa ainda awe, lo corecto lo ta pa haci loke ta necesario den e crisis aki, no loke ta resulta probablemente den mas voto den e proximo eleccion.