Nos Conseho Consultivo (Raad van Advies), e principal consehero di gobierno riba tereno di legislacion, a toca un tema sumamente importante den nan relato anual 2018. Esey ta e problema di falta di acompaña leynan cu e debido cuadro di implementacion, pa por garantisa cu despues cu e ley bi na vigor, por percura tambe cu tin supervision y cumplimento. RvA ta recomenda corectamente cu na e fase di formulacion di e ley caba mester pensa riba implementacion, conta bay hacie, kico lo mester na organisacion, kico esaki ta implica na recurso financiero, personal adecuadamente entrena, etc.

Aki realmente a toca un punto cu como medio nos a yega di trece dilanti na varios ocasion. Por ehemplo, algun tempo pasa nos a mustra riba e problema, cu algun aña atras a introduci e ley di seguro di pension obligatorio pa sector priva, cu te awe nunca a haya un supervisor designa pa ministro encarga cu finanzas, cu ta esun cu mester haci esaki. Esey no ta intenciona primeramente como critica riba e actual ministro cu a hereda e situacion aki, pero sigur di e ministro y gabinete anterior cu a introduci e ley, cu apoyo di e gremionan empresarial y sindicatonan, esey mester bisa, pero no a pensa riba loke mester a crea na supervision.

Consecuencia ta cu despues di varios aña di implementacion, den e sentido cu dos compania di seguro ta encarga cu cera contract cu empresanan pa administra nan asunto pa loke ta e seguro aki, pero naturalmente nan no ta e autoridad gubernamental cu mester vigila e proceso di cumplimento di tur empresa na Aruba. Individualmente e companianan di seguro ta na altura ken ta sigura cerca nan, pero no tin un autoridad cu ta combina tur informacion y ta sali en busca di esnan cu no ta cumpli cerca ningun di e dos companianan. Manera nos a trece dilanti e tempo ey, na maart di e aña aki, e asunto aki ta andando desde 2011 caba, y mas tempo pasa sin medida, mas empleado den sector priva ta sali perhudica. E mandatario concerni, confronta cu e problema, a priminti di reacciona riba esaki. Nos ta keda pendiente.

Tambe tin e ehemplo di e ley di cacho, unda tambe e problema no ta e ley mes, sino e falta di e infrastructura necesario, tanto den hende como den otro medio, pa por hiba un control adecua riba henter e isla. Mirando e cantidad di cacho cu tin riba caya, sigur den oranan di anochi, ta obvio cu no tin (suficiente) control y ademas no tin e conscientisacion pa e ciudadano comprende cu e por tin cacho, pero no pa cuida caya, pasobra caya ta pa tur hende usa… Hopi biaha ta pasa tambe cu bisiñanan no kier problema cu un persona cu no ta tuma ningun regla na cuenta, y no por haci nada si no tin autoridad pa haci esaki.

Asina nos por menciona un cantidad di ley cu tin un implementacion inadecua, loke ta haci cu e ley, introduci cu tur bon intencion, na final ta resulta di ta inefectivo y inutil. Ademas e ta reforsa e impresion cerca e ciudadano cu no ta importa tanto tuma ley na serio, pasobra incumplimento toch no tin ningun consecuencia. Pero, pa nos no keda pega na ehemplo di mesun fenomeno, kico ta realmente loke por haci pa mehora e situacion?

Pa cuminsa, nos mester ta consciente di e hecho cu no ta e hurista na departamento di Legislacion cu mester contesta e preguntanan clave: ken ta bay haci kico, con y pa cuanto tempo, y cu cuanto hende, y cuanto e ta bay costa? Esaki ta parti di e trabao cu e nivel di maneho di e departamento concerni mester haci. Y si ta trata di un seccion o departamento completamente nobo, lo mester di un presupuesto completo cu ta tuma tur aspecto na cuenta cu ta relevante pa e caso. Banda di e reglanan legal mes cu ta referi na e supervision, den e Memorie van Toelichting e ministerio y/o departamento concerni mester contesta e preguntanan mas esencial di e caso. Pero banda di pone esaki riba papel, e asunto mester haya bida real tambe, den forma di keda inclui den presupuesto regular di e ministerio pa por garantisa operacion adecua.

Ademas, den tur esaki tin un aspecto cu ta keda hopi biaha scondi, y esey ta e pregunta con ta bay implementa? Kico ta e instrumentonan basico cu gobernacion en general tin pa logra cumplimento di e ciudadano, cu lo mester usa di e manera mas logico pa tene e gastonan mas abao posible. Un ehemplo concreto: ta necesario pa cualkier tarea crea un departamento cu polis o funcionario cu tarea policial, un solucion hopi caro, si ta posible logra hopi cu informacion? Den nos mundo digitalisa no necesariamente informacion y educacion di ciudadano mester costa hopi placa. Esaki no ta yuda den tur caso, pero unda por, e ta e paso logico. Tambe otro instrumento manera impuesto y sistema di permiso mester keda implementa cu cautela; por ta cu tin otro solucion cu ta sali mas economico. Nos por gana hopi caba, si di awor en adelante ta cuminsa planea prome cu core haci.